Book: Law and Offering-Mizo

Home  > Bookstore > Law and Offering (Mizo)

law-and-offering-mizo

DAN THUTE LEH
Thilhlan Inthawinate

Author: Rev. Moses R. Cung
Translator: Evan. Andrew L. Puia

Copyright © 2009-2024, Mosese R. Cung

Lawmthu Sawina (1)

A hmasa bêrin, he “Dân thu te leh Thilhlan Inthawinate” lehkhabu siam chhuak thei tura mal min sâwmtu Lalpa hming chu fakin awm rawh se. He lehkhabu hi zirlaibu anga buatsaih a ni a; a chhan chu chhiartuten chiâng tak leh dik taka an hriatfiah theih ka beisei vang a ni. Zawhna siam loh chuan rilru leh ngunthlûk taka chhiar lova chhiar liam pûat pûat a nih mai ṭhin avangin, zawhna hi buatsaih a ni e. A chhânnate ka lo endik theihna turin, min rawn thawn theih ka beisei a che u. He correspondence chhânna kaltlangin i Pathian chu dik taka ringa i biak theihna turin Lalpa’n malsawm che rawh se. Midang te pawh he correspondence hi an lo chhân ve theihna tura i lo hmelhriattir (introduce) ka beisei.

Dân thute leh thilhlan inthawinate hi Pathian nung ringtu zawng zawng ten kan hriat chian a tûl hle. Pathian biak dân kan hriat dik loh chuan Pathian malsawmna dawng lovin, Pathian anchhia kan dawng palh hlauh dah ang e. Pathian hi kan duh duh dâna biak theih a ni lo. Amâ duh dân ang ngeia biak tur a ni. Pathian duh dânte chu Bible-ah fiah takin ziakin a awm sa vek a ni. Chuvângin Pathian duh zawngte chu i lo zir chiang ang u.

Kristaa in rawngbawlpui,
Rev. Moses R. Cung

Lawmthu Sawina (2)

A hmasa berin, A khawngaih rawngbawl hna thawk tura min kotu Pathian hming chu fakin awm rawh se. A khawngaih rawngbawl hna hrang hrang zinga pakhat lehkha ziak (Translation) ti thei tura min hmangtu Pathian chu ka fak lo thei lova. Tin, he lehkhabu “Dan Thu Te leh Inthawi Thilhlan Te” ziaktu Rev. Moses R. Cunga’n Mizo tawnga phal taka min lehlin tir avangin a chungah pawh ka lawm hle ani.

Ka lehkhabu lehlinna kawnga Mizo tawng leh a tul dangtea min tawiawmtu ka nupui Lalawmpuii Sawnset chungah pawh ka lawm em em a ni. He Lehkha bu “Dan Thu Te leh Inthawi Thilhlan Te” hi a chhiartu zawng zawng te tana Thlarau leh rinna kawnga ti chaktu atana hmanraw tha tak anih ka beisei tlat a, chumi beisei na avang chuan phur tak leh lawm takin Pathian hruaina in he lehkhabu lehlin hi puitlin alo ni ta ani. Chhiar tu te zawng zawng Pathianin malsawm che u rawh se.

Thu zawh fiah tur emaw hriat duh dang neite tan a hnuaia email leh phone number ah hian biakpawh theih ka ni e.

Evan. Andrew L Puia

.

Contents

.

^

ZIRLAI (1) NA

Bible-ah dân (613) a awm a. Chûng dân te chu Mosia dân bu-ah te kan hmu thei. Chûng dân-bu te chu:

1. Genesis
2. Exodus
3. Leviticus
4. Numbers
5. Deuteronomy
te an ni. Hêng dân thu te hi ṭhen lî ah ṭhen a ni a.

(1). Pathian Biak Dân (Ceremonial Law)
(2). Rorêl Dân (Civil Law)
(3). Nun Dân (Moral Law)
(4). Ei-In Dân (Dietary Law)

1. PATHIAN BIAK DÂN (Ceremonial Law)
He dân hian Pathian chu tunge anih tih leh Amah chu engtia biak tur nge tihte min zirtir a. Mosia hnêna dân sâwm pêk ah khan “Keimah lo chu Pathian dang rêng rêng nei suh, milem i siam tur a ni lo, chûngte chu chibai i bûk tur a ni lo; Lalpa i Pathian hming chu a narânin lam mai mai suh Chawlhni/Sabbath ni hi thianghlim taka serh tur a ni tih hre reng rawh” tihte hi dân pakhatna aṭanga palina-ah te chuan min pê a.

2. RORÊL DÂN (Civil Law)
Mihringin a mihringpuite chunga rorêl dânte a ni. Chûng dânte zînga pakhat chu, “Mi an inkhin chuan, rorêlnaah an kal ang a, roreltuten an lo rêl sak ang a, mi fel chu thiam an chantir ang a, misual chu thiam loh an chantir tur a ni; tin, heti hi a ni ang a, misual chu vuak âwm a nih chuan, rorêltu chuan a muttir ang a, a hmaah a vuaktir tur a ni, a sual dâna zirin vuak zat tur chu thliah a ni ang. Vawi sawmli thlenga vuak theih a ni ang a, chu aia chuangliam chu ni lovin; hei aia chuanga a vuak chuan in unaupa chu in mualpho lû dah ang e.” (Deu 25:1-3)

3. NUN DÂN (Moral Law)
Mi pakhat leh pakhat engtin nge kan inpawhtawn ang tih thûte a ni. Dân sâwm zînga dân pangâna aṭanga dân sâwmna thleng hi Moral Law a ni a. “I nu leh i pa chawimawi rawh; tichuan, LALPA i Pathianin ram a pêkah che hian i dam rei dâwn nia. Tual i that tur a ni lo. I uire tur a ni lo.I ru tur a ni lo.I vêngte chhungte chu i awt tur a ni lo va, a bawihpa emaw, a bawihnu emaw, a bawngpa emaw, a sabengtung emaw, i vengte ta reng reng chu engmah i awt tur a ni lo,” tiin. (Exo 20:12-17)

4. EI-IN DÂN (Dietary Law)
Ei-in thu-ah ei tur leh ei loh turte hi heti hian min zirtir a.Nun Dân (Moral Law) leh Rorel Dân (Civil Law)hi hriat lâr hle ni mah sela, ei-in thu-a dân zawmturte hi hria kan tam lo. Kan ngaih pawimawh loh avangin kan duh duhin kan eiin kan in a, kan duh dân dânin Pathian kan be mai ṭhîn.

He Ei-in Dân (Dietary Law) zâwm lova bawhchhetu chuan a taksain a tawrh phah a. Pathian biak dân (Ceremonial Law) bawhchhetu erawh chuan a thlarau in a tawrh phah ve thung. Nun Dân (Moral Law) bawhchhetu erawh chuan a bîk takin a rilru a inhliâm a ni. Ei-in thuah Pathianin ei tur thianghlim leh thiaghlim lote hi Leviticus Bung (11) na-ah hetiang hian a târlang.

“Sa zînga a tin kâka, tin kâk chhuak, chaw ṭhial nawn chi tawh phawt chu in ei thei ang a. Amaherawhchu, chaw ṭhial nawn chi emaw, tin kâk chhuak emaw zînga mi hêngte hi chu in ei tûr a ni lo: sanghâwngsei, chaw chu ṭhial nawn mah sela, a tin a kâk loh avângin, in tân a bawlhhlawh a ni; tin, sazupui, chaw chu a ṭhial nawn na a, a tin a kâk loh avângin, in tân a bawlhhlawh a ni; tin, zupui, chaw chu a ṭhial nawn na a, a tin a kâk loh avângin, in tân a bawlhhlawh a ni; tin, vawk, a tin chu a kâk a, a kâk chhuak na a, chaw a ṭhial nawn loh avângin, in tân a bawlhhlawh a ni. An sa in ei tûr a ni lo va, an ruang pawh in khawih tûr a ni lo; in tân a bawlhhlawh a ni.” (Lev 11:3-8)

RAN THISEN LEH THAU:
Pathianin amâ siam ransate sa ei loh tur thu min pe. “Thau emaw, thisen emaw, ei loh tur tih hi in thlahte zêl tan pawh in awmna apianga zawm tura thupêk ding reng a ni ang’ ti rawh” tiin. (Lev 3:17) “In awmna tawh phawtah chuan thisen rêng rêng, sava emaw, ransa emaw thisen in ei tur a ni lo.” (Lev 7:26)

“Tin, tu pawh Israel chhûngkaw zînga mi emaw, ram dang mi an zînga khawsa emaw, eng thisen pawh ei apiang chu, chu thisen eitu chungah chuan ka hmai ka thuar ang a, a chipuite zîng ata tuithlârin ka awmtîr ang. Tisa nunna chu thisenah chuan a awm si a; in nunna atâna inremna siamna tûra maichâm chunga ka pêk che u a ni; nunna atâna inremna siamna chu thisen ngei chu a ni si a.’ Chu vâng chuan Israela thlahte hnênah, ‘Tu mahin thisen in ei tûr a ni lo va, ram dang mi in zînga khawsate pawhin thisen an ei tûr a ni hek lo,’ ka ti a ni.

“Tin, Israela thlahte zînga mi emaw, ram dang mi an zînga khawsain emaw ram vâka, sa emaw, sava emaw, ei theih chi a rawn hawn chuan a thisen chu a tichhuak ang a, vaivutin a vûr tûr a ni. Tisa zawng zawng nunna thu-ah chuan a thisen leh a nunna chu angkhat chiah a ni; chuvângin, Israela thlahte hnênah chuan, ‘Eng sa thisen mah in ei tûr a ni lo, tisa zawng zawng nunna chu a thisen chu a ni si a; tu pawh a ei apiang chu tuithlârin a awm tûr a ni.’” (Lev 17:10-14)

Mi ṭhenkhat ten “Ran thisen leh thau ei avangin chhandamna a bo thei em?” tiin zawhna kan siam mai thei. Chhandamna chu sa thi leh thau ei vang ringawtin a bo thei lo. Mahse thisenah natna hrik a tam bak ah, thau chuan thisen zâm kalkawng chu a hnawhping thei tlat. Chuvangin mi tupawh mahni taksa hrisel duha dam rei duh chuan ran thisen leh thau hi ei loh theih hrâm a ṭha zawk. Siamtu Pathian chuan a thilsiamte chungchang a hre chiang êm êm a. Chu avang chuan mihring tân ṭha lo ei loh turte chu chiang takin min thawt lâwk a. Dân bawhchhetute chu natna benvawn an vei phah mai bakah, mi ṭhenkhatte nun a tawi phah ṭhin.

Thisen leh thau bâkah ei loh tûrte chu artui chhûngmu, ruh thlîng tin rêng, thluâk, hrîak, ran savun te hi a ni. Tui kan tih êm êm thlum leh hâng te pawh insûm theih a ṭha. A bîk takin ram changkâng tawha awm ten ei loh theih hrâm a ṭha. Chûngte ai chuan thei rah leh thlaihnah tin rêng ei a ṭha zawk. Mi ṭhenkhat te eiin an insûm par theih loh avângin zenna te (Stroke), lungdâwt zîm natna te, thluâk thisenzâm chat tein an thi thuai mai ṭhîn. Ringtua inchhâl ten chutiang kan tawh chuan “Lalpa thu thu a lawm” kan ti a. Ringlo an nih erawh chuan “An va vân duai tak êm” kan ti ṭhîn. Thu dik tak erawh chu Pathianin dam reinaa malsawm min duh a, mahse ama dân min pêk Ei-in Dân (Dietary Law) zâwm lova kan bawhchhiat avâng zâwkin kan thih hma phah a lo ni e.

Nun Dân (Moral Law) Hmangin:
Vanram thlen leh thlen loh chungchângah Moral Law (Nun Dân) hmangin kan inteh châwk ṭhîn. A nun a fela, dân a zawh ṭhat chuan vanram thleng turah kan ruat a, nun fel lo leh dan zawh ṭha lo erawh hi chu meidil tla turah kan ngai hmiah ṭhîn. Nimahsela, lei leh vân siamtu Pathian erawh chuan Ceremonial Law (Pathian Biak Dân) in min teh zawk a ni.

Engtin nge chutia kan hriat theih tih chuan, Isua Kristan dan zawh famkim fela inpuang thin Farisaite hnênah heti hian a sawi; “Isuan an hnênah, “Tihtakmeuhvin ka hrilh a che u, chhiahkhawntute leh nawhchizuarte chuan Pathian ramah an luh khalh dâwn che u a nih hi.” tiin. (Mat 21:31b) Chhiahkhawntute leh nawhchizuarte chu khâng hun lai khân misual buru taka ngaih an ni a, mite endawng leh ensan an ni. Mahse Isuan chûngte chuan Pathian ram an luhkhalh ta che u tiin a sawi.

Sakhuanaa felna zawng ṭhîn mi taima mi ṭhahnem ngai Israel fate hnênah chuan Tirhkoh Paula’n heti hian thu a sawi. “Unaute u, ka thinlung duh zâwng leh anni tâna Pathian hnêna ka ṭawngṭaina chhan ber hi, chhandama an lo awm theihna tûr a ni. Pathian lamah ţhahnêm an ngai tih ka hriatpui a ni, hre famkim ang erawh chuan an ngai lo. Pathian felna hre lovin, anmahni felna tihngheh tumin Pathian felnaah an intulût si lo.” (Rom 10:1-3)

Israel fate chu Pathian ngaihsakna leh sakhuana lamah tui êm êm mahse, chhandam an nih lohna chhan dik tak chu thil dang vang ni lovin, Pathian biak dân a dik loh vang a ni. Anni chuan Pathian biak dân (Ceremonial Law) an bawhchhia a, Moral Law (Nun Dân) zawh lamah theih tawp an chhuah ta si a. Israel fate anga Pathian kan biak sual lohna turin i fîmkhur hle ang u.

PATHIAN BIAK DÂN DIK LO
Thufing pakhat chuan heti hian a sawi: “Sumdâwn fuh loh chuan vawi khat, lo vah fuhloh chuan kum khat, inneih fuhloh chuan damchhûng” an lo ti a. Chutah chuan ‘Pathian biak dân dik lo (Chibai bûk dik lo) erawh chu chatuan atân’ tih hi belhchhah ila a ţha ang e. Sumdâwn fuhloh chu sum tamtak ralna a nih avangin pawi tih a na hle ang. Lo vah fuh loh pawh kum khat chhûng ṭâm tawrh a ṭûl. Inneih fuhloh chuan damchhûng rilru hrehawmna leh nun hrehawmna a ni ve thung. Nimahsela, chûngte zawng zawng aia tihfuh loh pawi tak chu “Pathian chibai bûk sual” hi a ni. Pathian chibai bûk dân dik lo chu thih hnua lo lang tur a ni a, chatuana tawrhna tur a nih vangin fîmkhur ber tur a ni. Nimahsela, mi ten kan ngaihthah tlat si ṭhîn.

ZIRLÂI (1) NA ZAWHNATE

1. Bible ah dân engzat nge awm?
2. Dân bu te chu eng te nge ni?
3. Dânte chu ṭhen _____________ah ṭhen a ni.
Chûngte chu:
(1) __________________________
(2) __________________________
(3) __________________________
(4) __________________________

4. Mi hriat tam leh ngaih pawimawh ṭhin chu _____________ dân a ni.
5. Ei in dân kan zawm loh chuan ___________ chuan a tuar a, Pathian biak dân(Ceremonial Law) kan bawhchhiat chuan _________ chuan a tuar.

6. Ransa ei thiang lote chu eng te nge?
______________________________________________________
7. Ransa thau hian thisen zâm kalkawng chu a _______ thei.

8. Mi tam tak ngaihdan chu _____________ dân zawma vanram kal leh kal loh ruat ţhin ni mah sela, Pathian erawh chuan ___________ dânin min teh zawk ţhîn.

9. Israel faten Pathian ngaihsak kawngah ţhahnem ngai viau mahse, engvâng nge chhandam an nih loh?
______________________________________________________
10. Pathian biak dân dik lo hi a pawi em? Eng vang nge?
____________________________________________________________________________________________________________

.

^

ZIRLÂI (2) NA

MI CHI HNIH

Khawvela mi zawng zawng hi a tlângpuiin mi chi hnihah a ţhenhran theih a. Chûng mite chu sakhua nei te(Theist) leh sakhaw nei lo (Atheist) te an ni.

SAKHUA NEI TE (Theist):
Pathian biak nachâng hria a, sakhua nei te chu he khawvel damchhûng atân chauh ni lovin, thihhnu piâlrâl lam thleng ngaihtuaha mahni nun inbuatsaihtute an ni.

SAKHUA NEILO TE (Atheist):
Heng mite hian thihhnu piâlrâl lam engmah an ngaihtuah lo. Dam chhûng rei lo te atân chauh beiseina neia nungte an ni. Heng mite hi Pathian chuan ‘Mi â te’ a ti tawp. Lal Isuan Luka 12:16-20 ah heti hian tehkhin thu a sawi a.

“Tin, an hnênah tehkhin thu a sawi a: “Mi hausa tu emaw a lo a hlâwk êm êm a; tichuan, a inngaihtuah a, ‘Engtin nge ka tih ang aw? Ka buh leh bâl dah khâwmna ka nei si lo va,’ a ti a. Tin, ‘Heti hian ka ti teh ang: ka buh inte ka ṭhiat ang a, a aia lianin ka sa ang a; chutah chuan ka buh leh ka sum zawng zawng ka dah khâwm ang. Tin, ka thlarau hnênah, “Thlarau, kum tam tak chhûng atân sum tam tak i khâwl hi; châwl la, eiin bâr la, hlim takin awm rawh,” ka ti ang,’ a ti a. Nimahsela, Pathianin a hnênah, ‘Mi â, zâninah hian i thlarau an lâksak dâwn che a ni; i thil deh chhuahte kha tu ta nge ni ta ang le?’ a ti a. ” tiin.

Chuvângin, thihhnu piah lam engmah inbuatsaih nachâng hre lo, ngaihtuah nachâng hre lote chu mi â an ni ngei si a. Mi â te vânram thlen leh thlen loh tur hi a chiâng sa reng e. Meidîl chu an tân buatsaih a ni. A chhan chu, lei leh vân siamtu Pathian be lo rêng rêng engtin nge vânram an luh theih teh rêng ang? A pawi tak zet a ni.

PATHIAN BETU CHI HNIH
Sakhua nei ten an pathian biak azirin pathian betu chi hnihin sawi hran tur a lo awm a. Chûngte chu Pathian dang bia te leh Pathian nung bia te an ni.

PATHIAN DANG BIA TE
Khawvelah sakhua tam tak awmin pathian betu tam takte awm mah se, Pathian nung ni lo pathian dang bia te an awm. Bible chuan, “Ni suh e, Jentail-te inthawina chu Pathian hnênah ni lovin, ramhuai hnênah a ni tih thu ka sawi a ni. Nangni zawng ramhuai nêna inkûngkaihna in neih ka duh lo va ni.” tiin (1 Kor 10:20). Chutiang chuan Pathian nung be lo zawng zawng te chuan ramhuai an biak zâwk avângin an thlarau kalna tur chu a chiang sa êm êm a ni. Ramhuai leh Setana an biak avângin Setana leh a hnungzuitute tâna buatsaih meidîl an kal ngei dawn si a. Chuvâng chuan an thiltih ṭhat zawng zawng te leh an ṭhahnemngaihna zawng zawng te pawh thil lo thlawn maiah a lo chang ta vek si a. A pawiin a lungchhiat thlâk hle mai.

PATHIAN NUNG BIA TE
Pathian nung biate an awm a. Chûng mite chuan lei leh vân siamtu Pathian an biak avângin vânram thlen an hnaih deuh hlek. Mahse, Pathian nung bia inti nazawng ten vânram an lût dawn lo. A chhan chu, Pathian an biak dân dik leh dik loh azirin an kalin an kal lo dâwn a ni.

PATHIAN BIAK DÂN CHI HNIH
Pathian nung bia te chu chi hnih in an ṭhen theih a. Chûngte chu, mahni duh dâna Pathian bia te leh Pathian duh dâna Pathian bia te an ni.

MAHNI DUH DÂNA PATHIAN BIA TE
Hêng mite hian Pathian nung chu an be tak zet e. Mahni duh dâna pathian betu chi hrang hrang an la awm zel a. Ṭhenkhat chuan an biak an pathian chu an hmangaih êm êm a. Pathian duh zawnga Pathian be duh te pawh awm mah se, an hriat lo miau avânga diklo taka pathian betu te an awm ṭeuh bawk. Chutiang mite chu an hriat loh avânga pathian be sual mai an lo ni a. Ṭhenkhatte erawh chuan Pathian an hmangaih lo. An nu leh pate sakhua a nih avângin dân ang maia Pathian bia te an ni. Chutiang mite chuan Pathian an ring tak tak lo. Chuvâng chuan Pathian duh zawng chu an tân a pawimawh êm êm lo. Mahni lung kimna zâwk kha pawimawh an ti thîn. Pathian duh dân chu an bengkhawn lova, an rilruah pawh a lût hek lo. Hrilh sawt lo chawlawl te an ni a. An khawngaih thlak hle bawk si.

Mi ṭhenkhat te Pathian biak dân chu rin vâng ni lovin, an ei-bar zawnna an pumpui châwmna atân an be ṭhin. Chutiang mite chu a hming mai maia rawngbawltute an ni.Mi ṭhenkhatte chu mi an loh hlauh vâng emaw, rual pawl loh hlauh avânga inkhawm ve mai mai te an ni bawk. Chu vâng chuan an tân Pathian duh dân chu a pawimawh ber lo.Ṭhen khat ten khawvel ropuina leh hausakna te zawnga khawvel chêna an hlim mêk avângin Pathian duh dân chuan an rilruah hmun a chang ve lo. Biak in an thlen theih ṭâwk ṭâwk chuan tâwk an ti hliah hliah ve thung si a.

Ṭhalaite inkhawm dân ve thung chu nulat tlangvalna rilru lam ringawt a nih avângin Pathian duh dân an ngai pawimawh ber hek lo. An tan inkhawmna hmun chu hlamawi ngaihthlakna, ṭhenrual intawh khawmna hun leh hmun remchâng a lo ni ta zâwk bawk. Ṭhen khat ten kohhran inkaih-hruai dân leh sâwngbawl dân te chu pawimawh bera an hriat avângin Pathian duh zawng leh duh dân pawh an hre hrang thei lo. Kohhran inrêlbâwl dân (Admini-stration) leh dân leh dûn te chauh chuan an rilru a luah khat a. Kohhran changkânna ringawt an ngaihtuah ṭhîn. Mahni ngaih dân leh duh dâna pathian biak tumte chu Bible thu vêkin heti hian min zirtir a.

KAINA (CAIN):
Adama fapa upa zâwk Kaina chuan ama thawhchhuah, lo-a thlairahte nên a inthawi khân Pathianin a pawm loh thu kan hmu. Pathianin a pawm loh chhan pawh chiang takin (Gen 4:6-7) ah heti hian kan hmu a.

“Tichuan, LALPA chuan Kaina hnênah chuan, “Engati nge i thin a ur? Engati nge i hmêl a lo dur tâk? Thil i tih ṭhat chuan lawm i hlawh dâwn lo vem ni? I tih ṭhat loh erawh chuan sual chu kawngka bulah a bawk reng a ni; a duh zâwng chu nangma hnên lam a ni ang a, a chungah thu i nei tûr a ni,” a ti a.” tiin.

Kaina Pathian biak dân kha a dik lo. A chhan chu Pathian duh zâwng hlan aiin, ama duh zâwng a hlan zâwk vâng a ni. Chuvâng chuan Pathianin a lo pawm sak lo a ni. Pathian biak dân dik lo mah se, Pathianin Ama duhzâwng chu eng ang chiah nge a nih thu Kain-a hnenah a hriattir leh a. Kawngka bulah sual inthawina ran chu ka pê a che. Chu chu i hmang mai tur a ni. Pathian ruat inthawina ran kha Kaina khan lo hmang mai ta sela, Pathianin ani chu a lo pawm ngei dawn si a. Mahse, chu hâlral thilhlan inthawina a thlâwna pêk Pathian remruat sak chu hmang lovin, tual a that ta zâwk a. A tawp berah chuan Pathian hnawhchhuah lo niin Pathian lak ata a kal bo ta.

Kaina Pathian biak dân dik loh avângin chu sual chuan sual dang naute a hring chhuak ta zêl a. Ahmasa berin, thinur leh mualpho a ni phawt a. Tichuan, Pathian thusawi pawh a pawm thei hek lo. A nau a thîk a, buaina siamin a nau chu a vawhlum ta a.

“LALPA chuan Kaina hnênah, “I nau Abela kha khawiah nge a awm tâk?” a ti a. Ani chuan, “Ka hre nâng, ka nau vêngtu ka ni em ni?” a ti a.” (Gen 4:9).

Dâwt a sawi leh ta a. Pathian chu hnungchhawnin a kal bo ta a. Kaina anga Pathian biak dân dik lote chuan sual pakhat mai ni lovin, sual dang dangte hrin chhuah leh tihpun belhchhah chauh lo chu hmabâk dang an nei lo.

LAL SAUL-A :
Israel lal hmasa ber chu Lal Saul-a a ni. (1 Sam 13) ah kan en chuan Israelte chu an hmelma Filistia mite nên indo turin an inbuatsaih a. Puithiam Samuela’n Lal Saula hnênah chuan:-

“Gilgal-ah lo zu kal hmasa la, kei pawh hâlral thilhlante leh remna thilhlante hlân tûrin i hnênah ka lo chhuk ve ang. I hnêna ka lo kala, tih tûr ka rawn hrilh hma che chuan ni sarih thleng min lo nghâk ang che,” a ti a.” (1 Sam 10:8).

Nimahsela, Lal Saula thlâ a lo phâng a. Ralte an lo hnai telh telh si a. A sipaite lah pakhat tê têin an tlân bo hlawm si a. Lal Saula chuan ni ruk chhûng lo nghâk ṭâng ṭâng thei mah se, ni sarihna-ah chuan Puithiam Samuela chu nghâk zo ta lovin ama thuin amah ngeiin puithiam hna hâlral thilhlan chu a lo hlân ta a.

Saula chuan, “Hâlral thilhlan tûr leh remna thilhlan tûrte chu ka hnênah han la rawh u” a ti a, hâlral thilhlan chu a hlân ta a. Hâlral thilhlante a hlân zo chiah tihah Samuela chu a lo thleng a, lo dawngsawng tûrin Saula chu a chhuak a. Samuela chuan, “Eng nge i tih le?” a ti a. Saula chuan, “Miten min tlânsan tawh tih ka hria a, nang lah chu i ni ruatah i lo thleng bawk si lo. Filistia mite chu Mikmas-ah an pung khâwm luih tawh mai si a. Gilgal-ah min rawn bei ṭêp a ni a; min pui tûrin LALPA ka la ngên bawk si lo; chuvângin, hâlral thilhlan chu hlân lo thei ka ni lo va ni,” a ti a. Samuela chuan,

“I thil tih dân hi a âtthlâk hle a ni. LALPA, i Pathianin dân a pêk che hi i zâwm lo va, zâwm la chu LALPAN Israel-te chungah kumkhuain a laltîr tûr che a ni a le. Nimahsela, i lalna chu a tâwp dâwn ta, LALPA thupêk i zawm loh avângin LALPA chuan a mi duhzâwng tak a zawng a, a mite chunga rorêltu tûr a ruat tawh a ni,” a ti a (1 Sam 13:9-14).

Saul-a a che sual ta. Pathian thu pêk a bawhchhe ta. A bawhchhiat chu Nun Dân (Moral Law) ni lovin, Pathian biak dân thu in a lo serhhran Puithiam Lal hnathawh chu a lo thawk ta a ni. Puithiama ruat lohin puithiam hna thawh chu sual nasa tak a ni. Lal Saula chuan Pathian chu chibai bûk mah sela, malsawm dawn a hnêkin Pathian thlauhthlâk a lo ni ta zâwk a ni.

ISRAEL FATE:
Israel fate chu Pathian be ṭhîn mah se, an biak dân a dik loh thu zawlnei Isaia’n heti hian a lo sawi -:
“LALPA chuan, “In inthawina zozai hi ka tân eng nge a ṭangkaina awm? Berâmpa hâlrala hlante leh ran châwm thaute thau chu ka hnê ta; bâwngpate leh berâmnote leh kêlpate thisenah pawh ka lâwm lo ve. Ka hmaa inlan tûra in lo kal hian, ka biak in hung chhûng kawtlai rah hi tuin nge phût che u ni? Thil pêk mai maite chu rawn keng tawh suh u; englo rimtui chu ka tân thil tenawm tak a ni. Thla thar te, Chawlhni te, inkhâwmpuia insâwm khâwm te mai mai chu ka ngaithei tawp lo mai; khawlohna a ni, inkhâwm ropui tak pawh hi. In thla tharte leh in hun bi nei kûtte chu ka rilru chuan a hua a ni; ka tân thil hnawksak tak a ni, tuar ka ning tawh e. Tichuan, in kut in phar hunah pawh in lakah ka mit ka hup tawh ang a; a ni, vawi tam tak in ṭawngṭai hunah pawh ka ngaithla tawh lo vang. In kutte chu thisenin a khat si a.” (Is 1: 11-15)

Israel fate chuan Pathian an be ṭhin a. Hâlral thilhlan tam tak an keng ṭhin. Kût te an hmang ṭhin bawk a. Mahse Pathianin Amah an biak dân hi a pawm loh thu kan hmu a. An pathian biak dân chu Pathian tibuai mai an lo ni. Pathianin zah a ngai a, a dawh hrâm hrâm a. Pathian lung awi loh zia Israel faten an hre dêr si lova. Engati nge an hriat loh tih chuan Pathian duhzâwng leh duh dân chu engnge ni tih bengkhawn mang lova, mahni ngaih dân leh mahni duh dân dâna Pathian biak an chîn vâng a ni. Keini pawh Pathian tibuai tur leka Amah chibai bûktute kan nih chuan a pawi ngawt ang.

Chutichuan, Pathianin zawlnei Isaia kaltlangin heti hian thu a lo sawi a. “LALPA chuan heti hian a ti: ‘He mite hian an kâ chauhvin min hnaih ṭhîn a, An hmui chauhvin min chawimawi a, Thinlung tak erawh chuan min hlat si. Mihring thupêk bel taka vawn chauh hi, Min ṭih dân chu a ni.” tiin (Is 29:13).

Isaia hun lai ang mai khan Lal Isua dam laia mite pawh eng mah an danglam chuang lo. Pathian an biak chu a thlawn mai a lo nih thu Lal Isuan heti hian a lo sawi bawk. “ Vervêkte u, Isaian hetia in chungchâng thu a lo sawi lâwk hi a tidik ngawt mai: ‘He mite hian an hmuiin mi chawimawi a,An thinlung erawh chuan mi hlat si.Thurin ang hrimin mihring thupêkte an zirtîr a, An mi biakna hi a thlâwn mai a ni,’ tih hi,” a ti a. (Mat 15:7-9)

Israel faten Pathian duh dân chu zâwm lovin, an hmui chauhin an chawimawi ṭhîn a. Pathian thil rêlte aiin mihring rorêlte an ngaisâng zâwk si a. Chuvâng chuan Pathian bia inti mah se, a thlâwn mai a lo ni a. Mitin ten hre chiâng tak meuh ila, thil lo thlâwnte chu kan ti reng lo tur. Keini pawh Pathian chibai bûktu angin inchhâl ṭhîn mah ila, Pathian duh dân hre hauh lova, mahni duh zâwng ringawt duhthu sâma kan tlân chuan kan Pathian biak hian engmah lukhâwng a nei ngai lo vang.

Tirhkoh Paula pawn heti hian a lo ziak a. “Unaute u, ka chipuite chu chhandam ni se tih hi ka duhthusâm leh Pathian hnêna ka dîl ber ṭhin a ni.Pathian tân ṭhahnem an ngaih nasatzia ka hria, hre chiang lovin ṭhahnem an ngai a ni. Pathianin mi thiam a chantîr dân chu an hrethiam lo va, anmahni kawng an zawh tlat a, Pathianin thiam a chantîr dân hnuaiah an intulût duh lo.” (Rom 10:1-3).

Tirhkoh Paula’n Israel fate chhandama an awm theihna tura a ṭawngṭai sak avângin Israel fate chu chhandam an nih loh zia a chiâng hle. Eng vânga chhandam ni lo nge an nih tih chuan Pathian ruat felna chu an pawm loh vâng a ni. Pathian chu be ṭhîn mah se, Pathian biak dân dik tak an hriat loh avângin mahni duhthu sâm maia Pathian chibai an lo bûk ṭhîn hi a thlâwn mai a lo ni e.

Aw unau, i Pathian chu chibai bûk thlawn i duh em? Pathian biak thlawn chu kan dam lai hian engmah hre dawn lo mah ila, thihhnu pialrâl kan thlen hunah kan hre ngei dawn si a. Chumi hunah chuan a tlâi zo vek tawh si ang a. Tunah a tlâi hma ngei hian i ngaihven ang u.

ZIRLÂI (2) NA ZAWHNATE

1. Khawvel ah mi chi eng zât nge awm? ____________________ Chûng mite chu eng te nge ni? ______________________________________________________

2. Sakhua neilo te chu Pathianin _________________ tiin a ko va. Chutiang mite chu vânram an thleng ang em? ______________________________________________________
3. Mihring ten an biak pathian pahnih te chu eng te nge ni? Sawi fiah rawh. ______________________________________________________

4. Pathian dang biate chuan tu hnenah nge an inthawi ṭhin? ______________________________________________________

5. Pathian nung biak dân chi _____________________ a awm.
Chûngte chu: ______________________________________________________

6. Mahni duh dâna Pathian be ṭhinte chu eng vânga chutia be thei nge an nih? ______________________________________________________
7. Kaina chuan Pathian pêk _____________ a hman loh avangin Pathian biak dân _______________________________________

8. Lal Saula’n a bawhchhiat tâk dân kha ______________ dân a ni a, a bawhchhiatna sual chu ______________ a ni

9. Israel thlah tam tak te Pathian biak dân chuan Pathian lung ______________________________________________________
10. Israel fate hi chhandamin an awm ang em? Eng vâng nge?
______________________________________________________

.

^

ZIRLÂI (3) NA

PATHIAN DUH DÂNA PATHIAN CHIBAI BÛKTUTE

Pathian duh dâna Pathian chibai bûktute tân chuan an mahni duh dân an dah lal ngai tawh lo.

ABELA
Abela chuan Pathian duh dân ang chiah chiaha Pathian a biak avângin Pathianin a lo lâwm a. Hebrai 10:4 ah “Abela chuan rinnain Kaina inthawina hlan aia hlu Pathian hnênah a hlân a, a thilhlan chu a lo pawm a, Pathian hmuha mi dik nih a hlawh ta a. Thi tawh mah se rinna avângin thu a la sawi ta zêl a ni.” tiin. Abela chu a û thîkthu chhiat avânga tihhlum lo ni mah sela, Pathian chibai bûkna dik tak a hlan avângin vân ramah Pathian nên chatuana awm theihna malsawm ropui a dawng ta zâwk a. Khawvêla dam rei viau si, thih hnûa meidîl kal ai chuan khawvel dam chhûng tawi hle mahse, chatuan vanrama nun theihna chu a ropuiin a man hlut zia sawiin a siak lo.

ENOKA
Pathian rîlru mil, Pathian duh dân anga nung ṭhîn Enoka chanchin hi Bible-ah heti hian kan hmu a. “A fapa Methusela a pian khân Enoka chu kum sawmruk leh pangaa upa a ni a. Methusela a pian hnuin Enoka chu kum zathum chhûng Pathian nên an lêng dûn ṭhîn; fanu fapa dangte a nei a. Enoka chu kum zathum leh sawmruk leh panga chhûng a dam a. Enoka chu Pathian nên an lêng dûn ṭhîn, Pathianin a lâk tâk avângin a awm ta lo a ni.” (Gen 5:21-24).

Hebrai ziaktu pawhin heti hian a lo sawi a. “ Enoka chu rinna avângin thihna tem lova lâk bo a ni a. Pathianin a lâk bo avângin hmuh tûr a awm ta lo. Lâk bo a nih hma khân Pathian a tilâwm tih Lehkha Thu-in a sawi.” tiin (Heb 11:5). Enoka chu Pathian duh dâna Pathian betu a nih avângin vân ramah hruai chhohin a awm ta a. Enoka nêna he khawvela lêndun kha Pathianin nuam a tih êm avângin, ani chu khawvela awm phal tawh lovin vânramah a hruai ta thuai a ni e.

NOVA
Nova huna mite an sual zia Bible-ah heti hian kan hmu a. “LALPA chuan leia mihring sual nasatzia chu a hmu a, eng lai pawhin thil sual hlîr an ngaihtuah a ni.” tiin (Gen 6:5). Chuvângchuan Pathianin an chungah rorêl a tum ta a. Nimahsela “Nova chu mi ṭha a ni a, a dam rualpuite zîngah sawisêl kai lo awm chhun a ni. Nova chu Pathian nên an lêng dûn ṭhîn.” (Gen 6:9) tih a nih avângin Nova chu Pathian thu zâwma fel taka nung, Pathian lawm tlâk Pathian biak dân dik taka Pathian betu a ni. “Nova chuan thil lo thleng tûr chungchânga hrilhlâwkna a dawn chu a ngai pawimawh êm êm a, rinnain an chhûngkaw him nân lawng a tu a. Chu chuan khawvêl thiam loh a chantîr a, rinna avânga thiam chantîr a lo ni ta.” (Heb 11:7).

ABRAHAMA
Abrahama hian milem a lo be ngai tawh ṭhîn a. Hebrai ziaktu chuan “Abrahama chuan a rochun tûr rama kal tûra Pathian kohna chu rinnain a zâwm a, a kalna lam tûr pawh hre lovin a thawk chhuak a.” tia ziak a ni a. (Heb 11:8). Ani chu ama rinna avânga felnaa ruat a nih thu heti hian kan hmu thei a. “LALPA chu a ring a, chû chu a fêlnaah a lo pawmsak ta a.” (Gen 15:6). Tun hma nuna milem lo be ṭhîn Abraham chuan Pathian biak dân dik tak, Pathian duh dâna Pathian a biak avângin Pathianin rinnaa pa dinhmunah ruatin a chawimawi ta zâwk a.

LAL DAVIDA
Pathian duh zâwng hria Lal Davida chuan heti hian a lo sawi a. “Inthawina hi i lâwm lo va,Lâwm la chu ka rawn hlân tûr, Hâlral thilhlan pawh i duhzâwng ber a ni hek lo.Pathian hnêna inthawina dik tak chu thinlung keh hi a ni,Aw Pathian, lungchhiaa inchhîr ngawih ngawih hi i hmusit ngai lo ve.” (Sam 51:16-17). Pathianin inthawina aiin thinlung keh leh lung chhia inchhîr a duh zâwk tih hi Lal Davida hian a lo hre chiâng êm êm a. Chuvângin Davida chu Pathian lungdumtu a lo ni ta reng zâwk si a.

TIRHKOH PAULA
Paula a nih hma Saula a nih lai khân Pathian duh zâwng a lo hriat loh avângin kohhran nghaisatu a lo ni ṭhin hial a. Kohhran hi rinnaa kalsualte nia a ruat avângin Kohhran ṭhiah tumin theih tâwp a lo chhuah ṭhîn. Nimahsela, Damaska kawnga ênga chhunthlûka a awm hnua Krista a lo hriat chian aṭang khan Pathian duhzâwng chu a lo hre ta a. Heti hian a lo ziak a.

“Ni riat nia serh tan, Israel thlaha mi, Benjamina chia mi, Hebrai nu leh pa kâra piang ka ni. Dân zawm lamah chuan Farisai ka ni a, ṭhahnemngaih lamah lah kohhran tiduhdahtu ka ni a. Dânin a phût ang hlen thu-ah pawh sawisêlbo ka ni. Nimahsela, chûng thil, ka tâna hlâwk tûr apiangte chu, Krista avângin hlohna zâwkah ka ngai a ni. Chu chang a ni lo,

Ka Lalpa Isua Krista hriatna hlu tak avângin thil engkim hi hlohnaah ka ngai a; Krista chu ka neih theih nân leh amah nên pumkhat kan nih theih nân, amah avângin engkim ka chân ta vek a, chûng chu bawlhhlawh ang lekah ka ngai a ni. Thiam chang ka nihna chu Dân zawm vâng ni lovin, Krista rin vâng zâwk a ni a, rin vânga Pathian hmaa thiam channa chu. Ka thil duh chu Krista hriat te, a thawhlehna thiltihtheihna chan te, a tuar anga tuar te, a thihna ṭâwmpui te hi a ni. Tichuan, mitthi thawhlehna chu ka chang ve dâwn si a.” (Fil 3:5-11).

Tirhkoh Paula chuan Pathian duhzâwng chu eng nge a nih tih a hriat hnu chuan tunhmaa Pathian a lo biak dânte chu ṭhiatin, amah ngeiin a lo nghâisak Lalpa Kohhran atân a nun a hlân ve ta thung. Harsat manganna leh nghaisakna tinrêng kal tlangin rinawm takin Lalpa rawng chu a bawl ta a. Pathian duhzâwnga Pathian a biak avângin Pathian thu thup thurûk te chu lo hriain kohhrante hnêna fuihna lehkhathawn eng emaw zât a lo ziak thei ta a. Keini’n kan lo hlâwkpui hlê bawk a ni.

ZIRLÂI (3) NA ZAWHNATE

1. Pathian duh dân ang chiaha Pathian kan biak theih
naturin __________ duh dân leh ngaih dân paih a ṭûl.

2. Abela khan tu duh dânin nge Pathian a lo biak?
____________________________________________________
3. Engvângin nge Pathianin Enoka a hruai bo daih?
____________________________________________________
4. Nova hun laia mite chu nasa takin sual ṭhîn mah se, khâng
mite ang khan Nova chu a sual ve em?
____________________________________________________
5. Abraham chuan a rinna avâng khan eng nge a dawn .
____________________________________________________
6. Pathianin a koh khân Abraham chuan a kalna tur a hria
em?
____________________________________________________
7. Aw unau, Abrahma angin kohna dawng ve ta la, i zui thei
ang em?
____________________________________________________
8. Lal Davida kha eng vânga Pathian rilru tilawm thei nge a
nih?
_____________________________________________________

9. Paula khan engvângin nge kohhran a lo nghaisak chiam?
____________________________________________________

10. Krista vângin, Paula chuan thil engkim hi eng ang lekin
nge a ruât?
____________________________________________________

11. Engvângin nge Paula’n hrehawmna leh hârsatna a tawrh?

________________________________________________________________________________________________________

.

^

ZIRLÂI (4) NA

PATHIAN BIÂK DÂN THÛ TE

Pathian biak dân thu te tam tak awm mahse, a pawimawh ber palî hi zirchian tûr kan nei. Chûngte chu:
(I) Pathian nung chauh hi biak tûr a ni.
(II) Pathian awmna hmunah chauh Amah biak tûr a ni.
(III) Puithiam inthawina kaltlang chauha Amah biak tûr a ni.
(IV) Hâlral thilhlan inthawina hmang chauha Amah biak tûr
a ni tihte hi an ni.

(I) PATHIAN NUNG CHAUH HI BIÂK TUR A NI
Pathian nung chu vân leh meidîl nei tu thil engkim siamtu Pathian a ni. Chu Pathian chu chibai bûk lova, pathian dangte kan biak chuan engtin nge vânram chu kan thlen tâk ang le? Pathian ngeiin hetiang hian thu a pê a. “Kei lo hi chu Pathian dang rêng rêng nei suh.I tân milem siam suh, chung lam vâna awm emaw, leia awm emaw lei hnuai tuia thil awm lem emaw i siam tûr a ni hek lo.” (Exo 20:3-4). Chuvângin pathian dang be rêng rêngte chu vânram an thlen leh thlen loh tur zawhna siam a ṭûl teh chiam lo vang. An thleng dawn lo tih a chiâng sa a ni.

Pathian chuan Amâ ropuina chu tû hnênah mah pêk a duh lo. Dân (10) a pêk khan pathian dangte an biak a hlauh êm avângin Pathian dangte chu in be tur a ni lo tiin thu a chah ngun hle a ni. “Pathian dang hmaah in kûn tûr a ni lo, LALPA hi thîkthuchhia, Pathian thîkthuchhe tak a ni si a.” (Exo 34:14). He Bible châng hi English version-a kan chhiar chuan heti hian kan hmu. “For you shall not worship any other god, for the Lord, whose name is Jealous, is a jealous God.” Pathian chatuana nunga chu thîkthuchhia Pathian a nih thu a inpuang a. Thîkthu kan tih hi nûpâ inkar emaw, ngaihzawng inhmangaihte kara thleng ṭhîn a ni. Hmangaih nasat chuan thîkthu chhiat a zual ṭhîn.

Amah be lova pathian dangte kan biak san chuan Pathian thîkthu kan ti chhia a. Chuvâng chuan Israel fate hnênah Mosia kaltlangin thu ngun takin a chah nawn fo va. “In hnêna ka sawi apiang pawisa rawh u, Pathian dang hming rêng rêng lam suh u, a sawi pawh sawi ri suh u.” (Ex 23:13). Pathian chuan pathian dangte rêng rêng hi chu a dêr pawhin a fak duh lo. A thîkthu chhiat zia a hriat theih a ni.

“LALPA in Pathian chu ṭih ula, amah chauh chibai bûk ula, a hming chauh chhâlin thu tiam ṭhîn ang che u. In vêla awmte pathian chu pakhat mah be ve suh u. In zînga chêng LALPA in Pathian hi Pathian thîkthu chhe tak a ni, in chungah LALPA in Pathian hi a thinur chuan khawvêl ata hi a tibo daih mai ang che u.” (Deu 6:13-15).

Pathian chuan Amah be lova pathian dangte kan biak dâwn chuan kan nun hlu tak pawh hi min laksak mai ang tih min hriattîr fo a. Chuvâng chuanin pathian dangte betute chungah Pathian eng ang khawpin nge a thinûr tur zia a hriat theih a ni. Nang pawhin i hriat a ṭha. Mahse tun lai Kristian-a inchhâl ten hêngte hi an ngaihsak miah lova. Kan faten Pathian biak nachâng an hriat loh pawhin, nihna sâng tak emaw, mi hausa tak fate nên inneih tir kan duh zâwk tlat. Chuti chuan Pathian thin kan tiûr ṭhîn a ni.

“In unau, in nu hrin ve ngeiin emaw, in fapain emaw, in fanuin emaw, in nupui pawm laiin emaw, in ṭhian bul berin emaw in nu leh in pate la hriat ngai loh pathian be tûra an thlêm che u chuan duh suh ang che u. In bul hnaia chêngte pathian emaw, ram hla taka awmte pathian emaw, leia chêng rêng rêng mi dang pathian emaw be tûra an sâwm che u chuan, an thu chu ngaithla suh ula, ngaihven hek suh ang che u; anni chu khawngaih suh ula, lainat hek suh u, hum pawh tum hek suh u. Chûngho chu in tihlum tûr a ni, nangin kut i thlâk hmasa ang a, an chungah mipui an che ve dâwn nia. Bawih in nihna Aigupta ram aṭanga hruaichhuaktu che u LALPA in Pathian laka pên botîr che u an tum avângin lungin in dêng hlum tûr a ni. Tichuan, Israel mi zawng zawngin an hria ang a, an hlau vang; in zîngah chutiang thil sual chu a awm leh tawh ngai lo vang.” (Deu 13: 6-11).

Mahni chhûngkua fanaute zîng aṭangin mi tuin emaw pathian dang be tura thlêmtu chu mahni kut ngeia den hlum tur thupêk kan hmu. Chuvângin pathian dangte biak hi kan Pathianin eng ang khawpin nge a huat zia leh a duh loh zia a lang chiâng hle. Nimahsela, tun lai Kristian ten hei hi engah mah kan ngai si lo.

Pathian ngaihah chuan pathian dangte biak hi nawhchizawrh ang a nih thu hetiângin min hrilh. “Fîmkhur rawh u, in kalna tûr ram mite nên thu in thlung vaih ang e, in inâwk buai mai ang. An maichâm chu paih darh ula, an lung serh phunte chu vaw sawm ula, an pathiannu lim Aseri te chu kit vek ang che u. Pathian dang hmaah in kûn tûr a ni lo, LALPA hi thîkthuchhia, Pathian thîkthuchhe tak a ni si a. Chu rama awmte nên thu in thlun hlauh chuan, an pathian chibai bûka an inthawina hmunah a sa ei tûrin an sâwm ang che u, an pathian hnêna an thil hlan chu ei ve in châk mai dah ang e. In fate nupuiah an fanute in neihsak ang a, anni chuan ka hnên aṭangin an hruai bo ang a, an pathiante chu in fate chuan an be ve dah ang e. “I tân milem chhûn chawp pathian insiam suh.” (Ex 34:12-17)

Pathian dangte biak hi Mizo Bible Version-ah “Hruai bo” ti a sawi ni mah se, Burmese Judson Version-ah erawh chuan “uirê” ti a lehlin a ni a, English version-ah erawh chuan “Nawhchizuar” a ni a ti tawp. (For you shall worship no other god, for the Lord, whose name is Jealous, is a jealous God), lest you make a covenant with the inhabitants of the land, and they Play the harlot with their gods and make sacrifice to their gods, and one of them invites you and you eat of his sacrifice, and you take of his daughters for your sons, and his daughters Play the harlot with their gods and make your sons Play the harlot with their gods. (Ex. 34:14-16).

Chuvângin pathian dang biak hi Pathian huât zâwng tak a nih bâkah sual namên lo a nih zia kan hriat a tûl. Vawi eng emaw zât chutiânga hrilh nawnin awm mahse, Israel fate chuan Aigupta an chhuah san nî aṭangin Babulon bawi an nih thleng khan milem biak an bân lo. Nimahsela, Lal Davida, Lal Jehova Safat, Lal Hezekia, Lal Josia te chu Pathian tak betute an nih avângin, an lal hunchhungin Israel faten pathian dang rêng rêng chibai an bûk ngai lo. Zâwlnei te hmangin fîmkhûr tura hrilh nawn fo ni mah se, Lal dangte erawh chuan an beng an chhungawng tlat si a. A tâwp berah chuan, Pathianin Israel ram chu Asuria lal bawiah leh Judai ram chu Babulon lal bawiah a siam ta a. Amah Pathian nung be lova pathian dangte biak chu lei leh vân lal ber Pathian tân sual narân mai ni lovin, sual zawng zawnga sual lian bêr a ni. Nimahsela, tun lai Kristiante ngaihdânah chuan pathian dang biakte chu chuti luâa pawimawh leh ursûn turah kan ngai lo. Chutiang ai chuan nun dân (Moral Law) bawhchhiatna zâwk hi sual lian bêrah kan ruat tlat si a.

(II) PATHIAN AWMNA HMUNAH CHAUH AMAH BIAK TUR A NI.

HMUN TINAH:
Khawvel siam tirh aṭanga Dân a pêk thleng khan mahni duhna hmun tin aṭangin Pathian biak theih a ni a. Abrahama, Isaka leh Jakoba te khân an thlenna hmun tinah Bethel siamin Pathian an be mai ṭhîn.

BIAKBÛK (TABERNACLE) AH CHAUH:
Sinai tlânga Mosia a chhoh lai khân Pathianin Biak bûk puan in sa turin a tîr a. Chuta ṭangin Pathian chu Biakbûk-ah chauh biak ṭhin a lo ni ta a.

TEMPLE AH CHAUH:
Lal Solomona’n Biakbûk aiah Temple a sak hnûin Pathian biakna hmun chu Temple-ah chauh biak tur a lo ni ta a. A chhan chu Temple-ah chauh Pathian a chên ṭhin vâng a ni. Israel fa rinawm lo takte chuan Pathian an phatsan a Pathian dangte an biak tâk khân thingbuk hring dup hlîmah te leh tlâng tinah te chuan mâicham an buatsaih ṭhîn. Chutia thil lo thleng turte a hriat lâwk avângin Pathian chuan : “LALPA in Pathian pêk che u ram in luaha, in dam chhûnga ngun taka in zawm tûr thuruatte leh awm dân tûrte chu hêng hi a ni: In va luahlan tûr hnamten an pathian an biakna hmun, tlâng sâng tak taka mi te, muala mi te, thingbuk tinrêng hlima mi te chu in tihchhiatsak vek tûr a ni. An maichâmte chu in theh darh ang a, an lungphunte chu in chhu chhia ang a, Aseri lem an thingphunte chu in hâl ang a, thinga milim an tukte chu in chêk chhe vek ang a, hêng hmaahte hian chibai bûka an kûn leh tawh lohna tûr khawpin tichhe hlauh ang che u”.

“Hêng mite biak dân ang hi chuan LALPA in Pathian chu in be ve tûr a ni lo. Israel hnam zawng zawng ram chanpual aṭangin LALPA chuan a hming awmna tûr hmun pakhat a thlang ang a, chutah chuan, a hmaah in lo kal khâwm ṭhîn tûr a ni. Chutah chuan in hâlral thilhlante leh in thilhlan dangte in rawn hlân tûr a ni; in sâwma pakhat te, in thilpêk te, in intiamkam tlâkna thilhlan te, mahni duh thu-a thilhlan te, in ran no piang hmasa ber te in rawn dah ṭhîn tûr a ni. Chutah chuan LALPA in Pathian hmaah, in hnathawh mal a sâwm avânga in thil ṭha neihte chu in chhûngin hlim takin in ei ṭhîn dâwn nia. Chumi hunah chuan tûna mahni duh duha in tih ang hian in ti tawh tûr a ni lo.” (Deu 12:1-8)

“In duh duhna hmunah in hâlral thilhlante hi in hlân tûr a ni lo. In zînga hnam khat ram chanpual Lalpa hmun thlanah chauh in hâlral thilhlante hi in hlân ang a, tih tûr ka hrilh zawng zawng che u hi in ti tûr a ni.” (Deu 12:13-14) tiin Pathian chuan Mosia hnênah a châh mawlh mawlh a. Chuvâng chuanin Israel faten Biâkbûk(Tabernacle) leh Temple –ah chauh lo chuan Pathian an be ngai lo. Mahse pathian dangte an biak ṭhin lai kha chuan hmuntin aṭangin an lo be mai ṭhîn.

HUN KÂRLAK (Interim Period):
Thlalêra an vahvaih lai khân Israel faten Pathian chu Biakbuk (Tabernacle) ah an lo be ṭhîn a; Jerusalem-a Temple an sak hnûah erawh chuan Temple-ah chauh lo chuan khawiah mah Pathian an be leh ngai tawh lo. Chuvângin Lal Isua’n Samari hmeichhiai a biak khân :- “Min thlahtute chuan he tlângah hian Pathian chibai an bûk ṭhîn a, nangni erawh chuan, ‘Miten Jerusalem-ah ngei Pathian chibai an bûk tûr a ni,’ in ti a,” a ti a. Isuan, “Hmeichhia, ka thu awih rawh, he tlângah kher lo pawh, Jerusalem-ah kher lo pawh Pa chibai in bûk hun a thleng dâwn.” tiin a chhâng a. (Jn 4:20-21). Lal Isuan Pathian biâkna hmun a inthlak dâwn tih hun thu Samari hmeichhia hnênah a lo hrilh lâwk sa a ni.

TEMPLE ṬHIÂT:
Lal Isua Krista a thih khân Temple-a hmun thianghlim leh hmun thianghlim ber dâidanna pindan puanzâr kha a lo thlêr thu heti hian kan hmu a; “Ngai teh, Tempul chhûng puanzâr chu a chung lam aṭangin a hnuai lam thlengin a thlêr thla a; lîr a lo nghîng a, lungpuite a khi chat a.” (Mat 27:51). Lal Isua a thih khan engvânga pindan puanzâr a lo thlêr tih chuan Temple-ah Pathian biâk hun a lo tâwp ta tih a entir a ni. Pathian chu mihring kuta sak biakbûkah a awm tawh loh avângin Temple-ah Pathian a biak theih tawh loh thu min hriatchian tîr a ni.

Roman Empire sipai ten Temple chu AD. 70 ah an ṭhiahdarh sak vek tâk avângin tunah chu Temple chu a awm tawh lo. AD 135 vel khân Israel ten Temple sak leh an tum na a, an puitlin ta lova. Vawiin nî thleng hian Temple a awm tâk loh avângin inthawina pawh an hlân thei ta lo va, inthawina pawh a awm ta lo. Israel te beiseina sâng ber chu Temple sak leh a, inthawina hlan leh hi a ni. Nimahsela, hmâna Temple lo awmna hmun chiah chiahah Muslim ho ten an biak in (Mosque/ Dome of the rock) an sak tâk avângin an duh thusâm chu thil lo thlâwnah a lo chang zo ta. Temple an sak leh theih lohna turin Pathianin vêngtu ṭha berte a vên tîr a ni bêr e. Hnam dang ten lo nei hlauh ta sela, Israel ten an lei sak leh ang a, Temple an sa leh daih tawh ang. Chûng thilte Pathianin a hriat lâwk avângin a vêngtu ṭha bêr Muslim ho kutah a lo hlân ta hmiah a ni zâwk e.

Tun lai Kristian te chuan Pathian chu mihring kuta sak Biak Ina biak theihah an ruat. A dikna mual mual chu a awm. Mahse a famkim lo. Catholic-te chuan Israel fate thiltih dân an zîr a, an awmna hmun apiângah Biâk In an sa a. Hmun thianghlim te an siam a, tichuan an puithiâmte chauh lo chu midang mi narân luh an phal lo. Kristian dangte erawh zawngin chutiâng hmun thianghlimte an neih hranpa bîk loh avângin tute pawh pulpit-ah din phal a ni. Catholic-te chuan hlimthla zâwk chu a tak cheiin an chei a, Kristian dangte erawh chuan hlimthla pawh hre lo, vawn nun nachâng pawh hre lo, mahni duh zâwng leh ngaih dân dânin an ti ṭhîn a. Israel te beisei ang ngei khan Temple chu sak pawh lo ni ta sela, rahchhuah engmah a nei chuang hek lo vang. A chhan chu mihring sak Biakbûk (Temple)ah Pathian a chên tawh loh avângin. Catholic-te biak in sak zawng zawngte pawh engmah a chhan a awm lo. Kristian dangte biak inah pawh Pathian a chêng chuang lo. Chuti anih chuan tunge dik ta ber? Pathian chu khawiah nge kan biak tâk ang? Chûngte chu zirchiân i tum zêl ang u hmiâng. I zir zawm zêl ang u!

ZIRLÂI (4) NA ZAWHNATE
1. Pathian biak dân thutea pawimawh ber palî te chu:
(a).______________________________________
(b).______________________________________
(c).______________________________________
(d).______________________________________
2. Pathianin a ropuina chu tu hnênah nge pêk a duh?
________________________________________________________
3. Pathian chuan eng ang mizia nge a neih?
_______________________________________________________
4. Pathian dangte biak hi siamtu Pathian chuan eng ang
khawpin nge a huât?
________________________________________________________
5. Pathian dang biate chu eng tianga an chungthu rêl tur nge?
________________________________________________________
6. Pathian dangte biak hi siamtu Pathianin engtin nge a hmuh?
________________________________________________________
7. Mosia hun aṭang khan Pathian chu __________ ah biak a ni a,
Lal Solomona hun aṭang erawh chuan _______ ah biak a ni ta.
8. Biakbûk (Tabernacle) leh Temple tih loh, hmun dang dang
aṭang tea biakna hi Pathianin engvangin nge a pawm loh?
_______________________________________________________
9. Lal Isuan Samari hmeichhia kha eng nge a hrilh?
______________________________________________________
10. Isua Krista a thih khan engvângin nge Temple puanzâr a lo
thlêr tâk? ______________________________________________
11. Israel te an thil tum chu eng ber hi nge?
_______________________________________________________
12. Temple awmna ṭhinah tunah engnge an sak le? Eng vâng nge ?
_______________________________________________________

.

^

ZIRLÂI (5) NA

(III) PUITHIAM INTHAWINA KALTLANG CHAUHA AMAH BIAK TUR A NI

Hnathawktuten company hruaitu biak an duh chuan an zînga tu emaw hotu pakhat chauh a kal ṭhîn a, office-ah an zavaiin an kal ngai lo. A chhan chu hnathawktu zawng zawng leng thei tur office a awm lova, chu bâkah a kal nazawng pawhin thu an sawi dawn hek loh vâng a ni. An zavaia aiawhtu pakhat chauhin thu a sawi ṭhîn. Chutiang bawk chuan mipuiin Pathian an va be ringawt ngai lova, an aiawhtu hruaitu pakhat chauh khan Pathian ava be ṭhîn a. Chutia mipui aiawha dingtu chu Puithiam a ni.

CHHÛNGKUA HRUAITU
Genesis hun aṭanga Mosia hnêna dân sâwm pek hun inkar chhûng zawngah khân puithiam an awm hranpa lo. Chhungkaw khaipate chu puithiam an ni a. Kaina leh Abela te khan an mahni ngeiin inthawina chu an hlan tih kan hmu a (Gen 4:1-5). Nova pawh amah ngei kha puithiam a ni a (Gen 8:20); Abrahama pawh khan amah ngeiin inthawina chu a lo hlân bawk a (Gen 12:7). Isaka leh Jakoba te pawhin an mahni ngeiin inthawina chu an lo hlân si a (Gen 26:25, 35:1).

ARONA LEH A FAPATE CHAUH
Tin, Israel fate chuan Aigupta an chhuah sana Sinai tlâng an thlen hnuin, Mosia kaltlanga Israel fate hnêna Pathian biak dân thute a pek aṭang khan tu mahin mahnia inpuithiam theihna an nei tawh lo. Arona leh a fate chauh puithiam an ni a, inthawina hlan te pawh an tih tur a ni a. Pathianin Mosia hnênah heti hian a lo châh a: - “I u Arona chu a fa Nadaba te, Abihua te, Eleazara te, Ithamara te nên ko la, Israel mite zîng ata ka puithiam atân tihrang rawh.” (Exo 28:1)

PUITHIAM NIHNA CHUHTUTE
Kora, Dathana leh Abirama ten Arona puithiam nihna an chuh avângin Pathian rorêlna an chunga a lo thlen khan lei kakin a lem zo ta tih thu heti hian kan hmu thei.

“LALPA chuan Mosia hnênah, “Mipui chu Kora te, Dathana te Abirama te bûk aṭanga insaseng tûrin hrilh rawh,” a ti a. Mosia chu Israel hruaitute chuan an zui a, Dathana leh Abirama hnênah chuan an kal a. Mosia chuan mipui hnênah, “Hêng mi sualho bûk bulah hian tu mah awm suh u, an thil eng mah khawih hek suh u, an sual avângin nangni pawh in ral mai ang,” a ti a.

Tichuan, Kora te, Dathana te leh Abirama te bûk aṭang chuan an insaseng a; Dathana leh Abirama pawh an bûk aṭang chuan an lo chhuak a: kawngka bulah chuan an nupui leh an fanau te nên chuan an ding a. Mosia chuan mipui hnênah, “Pathianin hêng thil hi ti tûrin min tîr a ni tih in hria ang, ka duh thu-a ti ka ni lo ve. Hêng mite hi thih dân pangngaia an thiha, danglam deuhva hrem an nih loh chuan min tîr a ni lo vang. LALPA hian thil la hriat ngai loh a rawn tiha, lei a khîk phuka, an thil neih zawng zawng nên a nung chunga mitthi khuaa an chhuk chuan hêng mite hian LALPA chu an hnâwl ngei tihna a ni ang,” a ti a. A sawi zo hman chiah a, Dathana leh Abirama awmna lei chu a kak phuk a, an chhûngte leh Kora ho mi dangte pawh chu an neih zawng zawng nên an tla pil ta vek a. Tichuan, an neih zawng zawng nên mitthi khuaah an chhuk ta a ni: lei kak chu a ping leh a, anni chu an pil bo ta a.” (Num 16:23-33).

An lungrualpui puithiam 250 te chungah pawh khan Pathian laka chhuak mei lo tlâin an ni ho chu a kâng ral ta a. “Lalpa chuan mei a rawn tîr a, rimtui hâltu mi zahnih leh sawmngate chu a rawn kâng hlum ta vek a” (Num 16:35). Puithiam chanvo /nihna chu Aarona leh a fapa te tân chauh a nih thu Bible-ah hetiangin kan hmu thei.

“LALPA chuan Arona hnênah, “Nang leh i fate leh Levia chite hian Biakbûka rawngbâwl hna tihdik loh ah mawh in phur ang; puithiam rawngbâwlna bîka tihsual mawh chu nang leh i fate chauhvin an phur ang. In laichîn, Levia chite chu, bûka in rawngbâwl hna thawh ṭanpui tûr che uin pun rawh u. An puibâwm ang che u a, bûk enkawl hna hi an mawhphurhna a ni ang; amaherawhchu, hmun thianghlim leh maichâm thil serh chu an khawih ve tûr a ni lo, an khawih hlauh chuan nangni pawh, anni pawh in thi mai ang. Bûka rawngbâwl hna zawng zawngah an pui ang che u a, an hna chu anmahni ngeiin an tifel tûr a ni; mi dang mi narânin an pui tûr che u a ni lo.

Nang leh i fate chauhvin Hmun Thianghlim leh maichâm chu in enkawl tûr a ni, Israel-te chungah ka thinur leh thut loh nân. I laichîn Levia chite hi nangmah ṭanpui tûra Israel-te zîng ata ka thlang chhuak a, thilpêka petu che kei hi ka ni. Inbiakna bûka thawk tûrin ka tâna serh hran an ni tawh,Hmun Thianghlim Bera awm leh maichâma puithiam rawngbâwl hna erawh hi chu nang leh i fate chauhvin in ti tûr a ni. Puithiam hna hi ka pe che u a; chuvângin, hêng hi in mawhphurhna a ni, mi narânin an tih ve chuan tihhlum tûr an ni,”a ti a.”(Num 18:1-7).

LAL SAULA
Lal Saula chuan puithiam Samuela nghâk zo lova hâlral thilhlan inthawina chu ama thu thua a lo hlan avângin Pathianin a lalna a ti kin ta tih kan hmu thei. (1Sam 1:13)

JEROBOAMA
Jeroboama chu Lal a lo nih ṭan tirh aṭangin Pathian biak dân zawng zawng a bawhchhe char char a. Chatuan Pathian aiah rangkachak bawng no chu siamin chibai a bûk a. Mipui mimir leh mi narân te chu puithiam dinhmunah te a ruat thu hetiang hian kan hmu a. “ Mite chuan Bethel leh Dan khuaahte kalin thil an lo tisual ta a. Jeroboama chuan tlângchhîpahte pathian biakna hmun a siam a, Levia chi pawh ni lo, a duh duh puithiamah a ruat a.” (1 Lalte 12:30).

Chutia milem siama mite milem be tura tlûkna a siam avâng leh Levia chi pawh ni lote chu a duh duha puithiama a siam avâng emaw, kût ni ama thua lo ruatin a lo hman mai ṭhin avângin Pathianin Jeroboama chu a zawlnei te hmangin a zilh a. Mahse, sim duh miah lovin kawng dik lo chu a zawh char char thu Bible-ah hetiang hian kan hmu thei. “Israel lal Jeroboama chuan a nun sual a sim duh chuang lo va; mi narân zîng aṭangin a maichâm dina rawngbâwl tûr puithiamte a ruat belh zêl a. Puithiam nih duh apiang hmunsânga rawngbâwl tûrin a ruat a.He thil sual a tih hian ama chhiatna leh a thlahte thlenga boralna a thlen ta a ni.” (1 Lalte 13:33-34) Pathian chu a chungah a thin ur êm avângin zâwlnei Ahijah hmangin a chungah ro a rêl tur thu heti hian thu a pê a.

“Kal la, LALPA, Israel-te Pathian thuchhuak hi Jeroboama hnênah hetiangin va sawi rawh. ‘Mipui zîng ata ka chawisâng che a, ka mi Israel-te hruaitu atân ka dah che a. Davida chhûngte ram ka chhuhsak a, ka pe che a. Mahse, ka chhiahhlawh Davida angin i awm lo va, ani chuan ka thupêkte a zâwm a, tih tak zetin mi zui a, ka mit hmuhah thil dik chauh a ti ṭhîn. Nang zawng, i hmaa mite zawng zawng aiin i sual a; ka huatzâwng tak, pathian dangte leh milem chhûnte i siam a, mi hawisan ta a.Hêng avâng hian i thlahte, mipa fa tawh phawt chu naupang aṭanga puitling thlengin ka tiboral vek dâwn. Bawlhhlawh phiah fai ang maiin i chhûngkua chu ka la bo vek ang.‘Jeroboama chhûngte, khawpuia thite chu, ui-in an ei ang a, tâmlaka thi chu chunglêng savaten an tlân ang,’ chu chu LALPA thuchhuak a ni,” a ti a.” (1 Lalte 14:7-11).

Puithiam nihna chuhtu Kora leh a pawlte an tâwpna kan hre tawh a. Puithiam inthawina ring lo Lal Saula ngei pawh a lalna chu Pathianin a hlihthlâk sak thu kan hria. Mi narân te chu mahni thu thua puithiama ruattu Jeroboama chuan hrem a tawrh thute pawh kan hre tawh Chuvâng chuan puithiam te hi mi pawimawh tak an ni. Chuti a nih leh, tu hi nge kan puithiam chu? Catholic bishop-te hi kan puithiam turte em ni ta a? Pastor te hi puithiam an ni em? Aarona leh a thlahte hi puithiam an la ni reng em? Puithiam hre lovin, engtin nge Pathian chu kan belhfâk tâk ang? Puithiam hmang hauh lovin engtin nge Pathian chibai kan bûk theih ang? Chûng zawng zawngte chu kan la zîr chiang zel ang.

ZIRLÂI (5) NA ZAWHNATE

1. Genesis aṭanga Mosia hun thleng khân tu ber hi nge puithiam chu? ________________________________________

2. Pathian biak dân thute aṭanga kan chhût chuan tu chauh kha nge puithiam nihna chang thei?
______________________________________________________

3. Aarona fapa hmingte i ziak chhuak thei em?
______________________________________________________

4. Aarona puithiam nihna luahlan tumtute chu :
______________________________________________________

5. Kora leh a hnungzuitute chungah Pathianin engtin nge ro a rêl sak? ______________________________________________

6. Puithiam nih duh mi 250 te kha Pathianin an chung thu engtin nge a rêl sak?
______________________________________________________
7. Lal Saula sualna chu eng ber kha nge?
______________________________________________________

8. Jeroboama’n a bawhchhiat tak Pathian dân thute kha i târlang thei em? _______________________________________

9. Jeroboama chungah Pathianin engtin nge ro a rêl?
______________________________________________________

10. Catholic – Bishop te, Pastor te leh nangmah ngei pawh hi puithiam i ni em?
____________________________________________________________________________________________________________

.

^

ZIRLÂI (6) NA

(IV) HÂLRAL THÎLHLAN INTHAWINA HMANG CHAUHA AMAH BIAK TUR A NI

Pathian chibai kan bûkin kutruakin a bûk theih loh. Amah chatuan Pathian ngeiin hetiang hian a sawi a.
“Min chawimawi nân kum khatah vawi thum kût hmang rawh u. Abib thla, ka hun ruatah, chhang dawidim telh loh kût hmang ula, ni sarih chhûng dawidim telh loh chhang ei ang che u. Hemi hun hian Aigupta ram ata in lo chhuak a; chuvângin, ka hmâah tumah kut ruakin in lo kal tûr a ni lo.” (Ex 23:14-15)

“Dawidim telh loh kût hmang ṭhîn rawh. Abib thla, ka hun ruatah, thu ka pêk che u angin ni sarih chhûng dawidim telh loh chhang in ei ṭhîn tûr a ni; Abib thla hi Aigupta ram in chhuahsan thla kha a ni. “Piang hmasa ber a pa tawh phawt chu ka ta a ni. I ran vulh, bâwng leh berâm no neih hmasak ber, a pa chu, min pe tûr a ni. Sabengtung no hrin hmasak ber, a pa chu, berâm novin i tlan tûr a ni; i tlan duh loh chuan a ring elh tliah tûr a ni. In fa tîr, mipa chu, in tlan zêl tûr a ni. Tu mah kut ruakin ka hnênah in lo kal tûr a ni lo.” (Exo 34:18-20)

“In zînga mipa zawng zawng chu LALPA in Pathian hmun thlanah chuan kum tin ṭum thum in lo kal ṭhîn tûr a ni: Kalhlên kût(Azuma)ah te, Pentikos kûtah te, Bâwkte kût (Takene) ah te, LALPA hmaah chuan eng mah keng lovin in lo kal tûr a ni lo. Mi tinin LALPA in Pathian malsâwmna in dawn ang zêlin in theih ang ang in pe tûr a ni.” (Deu 16:16-17)

“Puithiam lalber te chu thilpêkte leh inthawinate hlân tûra ruat an ni a. Chuvângin, ani pawh hian eng emaw tal hlan tûr a neih a ngai a ni.” (Heb 8:3)

HLAN TUR ENG EMAW PAKHAT TAL A NEIH A NGAI
Chuvangin Pathian hnên pan apiang ten kutruaka kal loh tur a ni. Thil eng emaw pakhat tal ken ngei tur a ni. Israel fate chuan bawng te, berâm te, kêl te, parva te leh ṭhuro te, chhang hmehsa leh thil chi hrang hrang an keng ṭhîn. Aw unau, Pathian hnen i pan dawn a nih chuan eng ber nge i rawn ken tur kha? Ṭawngṭaina te, thawhlawm thilpêk te, thil ṭha tihte, thiltih ṭhat te em ni kan rawn ken turte chu? Chung thilte chuan Pathian lung a ti awi ang em? Pathian ngeiin a hnên i pan dawn a nih tak meuh chuan kut ruakin lo kal suh tiin a chahsa bawk si che a. Eng thil nge kan ken ṭhin tih i chîk ngai em?

KAINA
Kaina chuan hâlral thil hlan tur ni lo zâwk a ken thu kan hria a. A ni chuan loa rah thlaihnah leh rah chitin rêng kengin Pathian chibai a bûk a. Mahse Pathianin a lâwm lo. Pathian tân thlai rah te, chhang hmehsa te, chhang hem te, chhang kan te, chhang rawh te chu an lo hlân ṭhîn a (Lev 2). Nimahsela, Pathianin eng vângin nge Kaina a pawm zam theih loh thu chu heti hian a sawi fiah a ni. Sap Bible(Gen 4:7) ah “sual chu kawngka bulah a bawk reng si a ( sin is crounching at the door) a ti a. Nimahsela, kawl Bible-ah chuan “Sual inthawina ran chu kawngka bulah a bawk reng si a” tiin a inziak a. Hebrai ṭawng (kha ṭat) hi Sual emaw, Sual thawina ran emaw ti a hrilhfiah theih vê vê a ni.

Chumi chi hniha a sawi ang ngei chuan ”Sual inthawina ran” tih hi a dik hmel zâwk a. A chhan chu, sual tih ṭawngkam hian taksa ruangâm eng mah a neih loh avângin kawngka bulah a bawk thei dawn lo va. Bawk thei zâwk chu sual inthawina ran hi a ni si a.

Pathianin Kaina chu inthawina ran chu lo pe mah se, a hmang miah lo ve thung. Pahthian thilpek a hman duh loh avângin Pathianin amah pawh chu a thlauhthla ta a. Chutia Pathianin a lawm tak loh avângin Pathian lak ata a kal bo ta a. Pathian kal bo santute rêng rêng chuan Ama malsawmna leh chatuana nunna dawn chu a hnai lo hle.

ISRAEL FATE
Israel fate chuan Pathian chibai an bûkin hâlral thilhlante rawn keng ṭhîn mah se, hmel hem leh ṭha lote an rawn ken ṭhin avângin a pawm loh thu hetiang hian kan hria a.

“Fapa chuan a pa a chawimawi ṭhîn a, bâwih chuan a pu. Kei hi pa ka nih chuan mi chawimawina chu khawiah nge? Kei hi in pu ka nih chuan mi ṭihna chu khawiah nge? Aw puithiam, ka hming hmusittute u,” Sipaihote LALPA chuan a ti che u a ni. “Nangni erawh chuan, ‘Engah khân nge i hming kan hmuhsit ni?’ in ti a. Ka maichâmah chuan chhang bawlhhlawh in hlân alâwm. Nangnin, ‘Engah khân nge kan tihbawlhhlawh che?’ in ti a. LALPA dawhkân hi hmuhsitawm a ni in tih ṭhinah hian a ni. Inthawi nân a mitdel in hlanin sualna a awm lo maw? A kebai leh a silâwng in hlanin sualna a awm hek lo maw? In ram awptu pawh pe teh u; a lâwm dâwn che u em ni? A nih leh, a lo ngaisâng ang che u maw?” sipaihote LALPA chuan a ti. (Mal 1:6-8)

“Nangni erawh chuan, ‘LALPA dawhkân chu a bawlhhlawh a ni; A rah, a chaw ngei chu a hmuhsitawm,’in tihah khân a ni, A tibawrhbângtu in nih hi. Tin, ngai teh u, ‘A va ninawm êm!’ in ti bawk a, In hnâr in tum khum a,” Sipaihote LALPA chuan a ti: “Hnehchhuha in thil lâk te, a kebai te,a silawng te in rawn la a; Chutiangin thilhlan chu in rawn la a! Chûng chu in kut ata ka pawm dâwn em ni?” LALPA chuan a ti.“ A ran ruala a pâ awm renga, thu pawh tiama,Lalpa hnêna a hmêlhem hlâna bumtu chu ânchhe dawng a ni; Kei chu Lal ropui tak ka ni si a, ka hming pawh Jentailte zîngah A ṭihawm a ni,” sipaihote LALPA chuan a ti. (Mal 1:12-14)

Israel fate chuan Pathian hawisanin pathiang dangte an bia a. Chuvâng chuan Pathianin Babulon salah tantirin an pânhnâi durh pup chu a hnâi sak ta a. Babulon sal tânna aṭanga an lo kîr leh khan zilhhauhna chu a nat zia hriain pathian dangte an biak ṭhin te chu bânsanin chatuan Pathian chauh an be leh ta a. Malakia-a kan hmuh ang khan hâlral thilhlan an ken ṭhinte kha hmelhem thianghlim lote a nih avângin Pathianin anmahni leh an thilhlan chawpin a hnawl sak ta a.

Vawin niah hian aw ka ṭhian eng ber hi nge Pathian hnenah i rawn ken ve tak ang? I thawhlawm, i ṭhatna, i ṭawngṭaina, i Pathian thu chhiar, i thiltih ṭhat, i nun te kha nge i rawn ken tak ang? Chûngte chu Lalpa’n a lo pawm ang em? Engmah keng loa pan tur ni dawn ta ila, Pathianin min lo pawm ang em? Hêng zawhnate hi hre chiâng turin i zir zawm ang u.

Hêng thilte hi i hre lo hlauh a ni thei e. A chhan chu hêng thute hi tuma’n an sawi loh vâng emaw, mahnia zir nachâng kan hriat loh vângte emaw a ni thei. Chutiâng kan nih avângin mahni ngaihdân leh duh dân dânin Pathian chibai kan bûk ta hlawm a. Israel faten Pathian chibai an bûk sual a, tun lai Kristiante pawhin chibai kan bûk sual leh zo ta a nih hi. Dik lo taka Pathian chibai kan bûk lohna turin zirchian i tum zel ang u.

ZIRLÂI (6) NA ZAWHNATE

1. Kum khatah vawi eng zat nge kût hmang turin Israel fate kha Pathianin thu a pek? _______________________________________________________

2. LALPA hmaah chuan ____________________ in lo kal tûr a ni lo.

3. Puithiam lalber chuan ____________________a neih a ngai a ni.”

4. Israel faten eng thilte kha nge an lo hlan ṭhin? _______________________________________________________

5. Kaina kawngka bulah Pathianin eng kha nge a lo pek? _______________________________________________________

6. Kaina khan Pathian pek hâlral inthawina ran chu a hmang ta em? ___________________________________________________

7. Engvângin nge Pathianin Kaina inthawina kha a pawm sak loh? ___________________________________________________

8. Israel faten Pathian hnenah eng ang rante nge an rawn ken ṭhin? __________________________________________________

9. Nang, Pathian hnênah eng nge i hlan ve tak ang?
_______________________________________________________

10. Pathian hnêna hlan tura kan thil ken eng emaw tak chu i ngâi
pawimawh ve em?
_______________________________________________________

.

^

ZIRLÂI (7) NA

PATHIAN CHIBAI BÛK DÂN DIK TAK

Pathian chibai bûk dân ah khan Pathian tak chatuan Pa chauh lo chu biak tur anih loh thu kan hmu a. Kristian ten chatuan Pathian chauh hi kan bia tiin in ruat phawt ila (Tihtakmeuha sawi dawn chuan Pathian tak kan biak tak tak chuan Amah chu kan hmangaih ber ang a, Ama thu kan awi êm êm ang a, Amah chu kan zah ber tur hi a ni. Tunah erawh chuan hrehawm avâng chauha kan lam ṭhin Pathian, ṭanpui ngaih hun chauhva lam tak chung chung Pathian, tihdân pângngai anih avânga biak ṭhin Pathian a ni lek zawk si a). Chu Pathian chibai bûk dân dik tak chu Amâ duh dân ngeia Amah chibai bûk hi a ni.

PATHIAN BIAKBÛK TAK
Pathian chibai kan bûk chuan Amâ awmna hmunah ngei a ni tur a ni. Pathian chu hmun tinah a awm. Sam-ziaktu sawi ang khan ‘Pathian chu khi ta vânah khian emaw, leihnuai khûtah emaw, tuifinriat chhuat ah emaw, kal mah ila nang i lo awm si a’ a ti bawk si a. Nimahsela, Ani chu awmna hmunruatsa Ama ṭhutphah ropuiah chauh lo chuan khawiah mah a awm ngai si lo va. Chu hmun chu vanram a ni. Vanram chu a tir rêng rêng aṭangin Biakbûk, hmun thianghlim ber hmun chu a ni si a. Mahse, miten chu chu kan hre lo. Vanram pawh kan thlen theih loh avangin Amah Pathian ngei chu he khawvela lo kalin hringfa ah changin mihringte zingah a lo chêng ta a. Pathian chuan Mosia hnenah heti hian a lo chah thlap a.

“Tin, hmun thianghlim mi siamsak rawh se, an zînga ka chên ve theih nân. Biakbûk lem leh a chhûnga bungrua tûr zawng zawng lem ka entîr ang chiah che hian in siam tûr a ni.” ( Ex 25: 8-9).

Mosia chuan Pathian thuhrilh ang chiah chiah khan biakbûk puan in chu a sa a. Chutah chuan Pathian a lo chên ṭhin avângin puithiam lal ber lo chu tumah luh thian a ni lo. An lo luh palh chuan thih tawp a ni mai. Chu biakbûk chu Mosia Sinai tlânga ni sawmlî a awm laia Pathian thu hriattir a ni. Chuvang chuan leia biakbûk thianghlim kan tih hi a hlimthla mai a ni a, vanrama awm zâwk erawh khi chu a tak a lo ni reng zawk e.

Vanram Biakbûk tak chu Mosia’n a lo hmu kan ti thei. Chutih hnuah chuan zawlnei Isaia, Ezekiela te pawhin an hmu bawk. Chu vanram bawk chu tirhkoh Paula’n a hmuh thu hetiang hian a lo ziak.

“Ka chhuang rêng rêng tûr a ni. Ṭhat zawng a ṭha lo va; nimahsela, Lalpa hnên ata inlârna leh hriattîrna thu ka sawi kai teh zêl ang. Kristaa mi pakhat ka hria, chu mi ngei chu kum sâwm leh kum li a ni ta (Taksain emaw a awm ka hre lo, taksa lovin emaw a awm ka hre hek lo; Pathianin a hria), vân thumna meuhvah khian lâk chhohvin a awm a. Tin, chu mi ngei chu (taksain emaw a awm, taksa lovin emaw ka hre lo; Pathianin a hria), ” (2 Kor 12:1-3).

Chu vanram chanchin tho chu hmuin Johana’n thupuanah thu tam tak a lo ziak chhuak a.

BC 1500-A HLIMTHLAAH KHAN
Khawvela Biakbûk thianghlim chu vanrama Biakbûk hlimthla a nih thu hetiangin a inziak a.
“Chûngte chuan vân thilte chu a lem leh a hlim rawng an bâwl ṭhîn a, Mosian biakbûk a sak dâwn laia Pathian hrilha a awm ang khân: “Tlânga entawn tûr chu an entîr che ang khân engkim siam tûrin fîmkhur rawh,” a tih kha.” (Heb 8:5).

Pathianin BC kum 1500 chhûng zawng Israel fate kha a lem leh a hlim rawng bâwl a lo phal sak a. A tlângpuiin, Mosia sak Biakbûkah kum 500, a hnuah Lal Solomona’n Biakbuk aiah Temple sain, chutah kum 1000 dawn lai Pathian rawng an lo bawl ṭhîn. Pathian chuan engvângin nge Israel fate chu kum 1500 chhûng zet Biakbûk leh Temple kaltlanga Amah a lo biaktîr kan tih chuan mihringin sual kan neih avângin vanram kan luh theih loh zia entirna a ni. Chuvâng chuan leia kan awm lai mêk hian Pathian biakdân dik tak kan hriat chian theihna turin kum tam tak vei tirin Amah biak dân min zirtir a lo ni.

BIAKBÛK TAK KAN THLEN HUN CHUAN
Pathian remruatna hmasaah khan mihring kuta sak he khawvela biakbûk-ah Amah chibai bûk tur thu a awm lo. Chuvângin Biakbuk takah Amah chibai bûk hun a lo thlen tur thu Lal Isua Krista’n Samari hmeichhia hnenah heti hian a lo sawi lâwk.

“Keini thlahtute chuan he tlângah hian Pathian chibai an bûk ṭhîn; nimahsela, nangni zawngin, ‘Mihringin Pathian chibai an bûkna tûr hmun chu Jerusalem khuaah a awm,’ in ti ṭhîn,” a ti a.Tin, Isuan a hnênah, “Hmeichhia, ka thu awih rawh, he tlângah kher lo pawh, Jerusalem khuaah kher lo pawh, Pa chibai in bûk hun a thleng dâwn ta. (Jn 4:20-21).”

Chuti chuan Isua Krista a thih chiah khan biakbûk pindan puanzar chu a lo phel phawk thu hetiang hian kan hmu. “Tin, Isua chu aw ring takin a au leh a, a thlarau a thlah ta a.Tin, ngai teh, Pathian biak in puanzâr chu a chung lam aṭangin a hnuai lam thlengin a lo thlêr chhuak ta a; tin, lîrte a lo nghîng a, lungpuite a lo khi chat a; (Mat 27:50-51)”. Engvângin nge biakbûk pindan puanzar a lo thler tak le tia a chhan kan chhui chuan mihring kuta sak he khawvel biakbuka Pathian biak hun ruat a lo tâwp ta tih entirna a ni. Chuvâng chuan Hebrai ziaktuin heti hian a ziak a.

“Nimahsela, Krista chu thil ṭha, lo awm tûrahte Puithiam Lalbera lo kalin, biakbûk, kuta sak loh (Chu chu hêng thil siam zînga mi a ni lo tihna a ni) , ropui leh famkim zâwk kal tlangin, kan tân chatuana tlanna hmu tawhin, kêlte leh bâwngnote thisen vâng ni lovin, ama thisen vâng zâwkin Hmun Thianghlimah chuan vawi khatah a lo lût tlingtla ta nghâl a.” (Heb 9:11-12)

Kan puithiam Isua Krista chu mihring kuta sak he khawvel biakbûkah emaw, Temple-ah emaw lût lovin, Pathian sak biakbûk takah chuan Ama thisen ngeia inthawi turin a lût ta a. Chuvâng chuan he khawvelah biakbûk hi a mamawh tawh lo. Chuti chuan Bible châng dangah heti hian kan hmu leh a.

“Tichuan, kan thusawite zîngah hian a pawimawh ber chu hei hi a ni: chutiang Puithiam Lalber, vânahte khian Ropuibera lalṭhutphah ding lama han ṭhua, Hmun Thianghlim leh biakbûk tak tak, mihring sak ni lo, Lalpa sak zâwka rawngbâwltu chu kan nei, tih hi.” (Heb 8:1-2).

Vanram biakbûk takah chuan Lal Isua Krista chuan Amah ringtute aiawhin Pathian chibai a bûk thu leh a inthawi thu chiâng takin kan hria. Chutia Lal Isuan kan aiawha Pathian rawng a bawl avângin khawvela mihringte chibai bûkna hi a pawm thei chauh a lo ni e. Chu Pathian thutak chu hriat chian a ṭûl tak meuh a ni.

ZIRLÂI (7) NA ZAWHNATE

1. Pathian hi khawiah nge chibai kan bûk ang? _______________________________________________________
2. Biakbûk tak chu khawiah nge a awm? _______________________________________________________
3. Khawvela sak biakbûk chu a __________ mai a ni.
4. Pathian chu khawi hmunah nge chibai bûk tur? _______________________________________________________
5. Vanram biakbûk hi mi tute’n nge lo hmu tawh? _______________________________________________________
6. Israel faten biakbûkah kum ________ leh Temple-ah kum ______________________ dâwn chu Pathian chibai an lo bûk a.

7. Pathian biakbûk taka Pathian chibai bûk hun a thlen mek thu kha Kristan tu hnenah nge a sawi? _______________________________________________________
8. Temple pindan puanzar kha eng vangin nge a lo thlêr? _______________________________________________________
9. Khawvel leia biakbûk leh Temple-a Pathian biakna chu eng tik aṭang khân nge a lo tawp tak? _______________________________________________________
10. Puithiam Lal Krista chuan khawi biakbûkah nge a luh tak kha? _______________________________________________________
11. Krista chuan tute aiawhin nge Pathian chibai a bûk? _______________________________________________________

.

^

ZIRLÂI (8) NA

BIAKBÛK TAK HLIMTHLA

Pathianin biakbûk tak hlimthla chu khawvelah sa turin a tîr a. Chu hlimthla Pathian biakbûk hun ruat a tâwp tak thu kan zir tawh a. Nimahsela, chumi thu hre lo ten biakdân chi hrang hranga Lalpa chibai bûk an tum dân te zir chian i lo tum leh ang u hmiang.

HLIMTHLÂ CHHUNZAWM DUHTUTE
Chutia Pathian biakna hmun a insawn thu hre lo Israel faten Jerusalem Temple-ah kum (40) dang Pathian biakna hun an la hmang chhunzawm zel a. Bible-ah chhiar tur awm lo mah se, hmun thianghlim pindan puanzar kha an ṭhui leh ngei ang a. Lalpa chibai bûkna turin chu Temple chu hman chhunzawm a ṭûl tawh loh thu leh ṭhiata a awm tur thu Lal Isuan a zirtirte hnênah chiang takin a lo hrilh a.

“Tin, Isua chu Pathian biak in ata a chhuak a, a kal dâwn a. Tin, a zirtîrte chu Pathian biak inte entîr tûrin a hnênah an lo kal a. Ani erawh chuan an hnênah, “Hêng zawng zawng hi in hmu maw? Tihtakmeuhvin ka hrilh a che u, tihchim lohva lung intiang rêng rêng hetah a awm lo vang,” a ti a, a chhâng a.” (Mat 24:1-2).

Lal Isuan a lo hrilh lâwk ang ngei khan AD 70 – ah Rom sipaite chuan chu Temple chu an ṭhiat fai vek a. Chutia ṭhiah-a awm chu Pathian thilrêl a nih thu hre thiam lo Israel faten AD 135-ah Temple sak leh an tum a, mahse an puitlin ta lem lo. A hnuah chuan chutia biakbûk an din leh thei lohna turin Pathianin chu hmunah ngei chuan Muslim biak in( Mosque/Dome of the rock) sak tirin vêngtu ṭha ber atân Muslim-te chu a dah ta tlat a. Hnam dang ten chu hmunthianghlim chu lo nei ta hlauh sela, Israel ten chûng hnam te hnên aṭangin a lei chhawng leh ang a, a tâwpah Temple an tung ding leh dawn tih hi a chiang sa êm êm a.

Tun lai Israel fate ṭawngṭai thupui ber chu “Temple tundin leh a, hâlral inthawinate hlana Pathian chibai bûk” hi a ni. Mittui tla in eng ang khawpin ṭawngṭai mah se Pathianin a bengkhawn chuang lo. A chhan chu hlimthla hun chu a ral tawh vâng a ni. Pathian biakbûk takah Pathian biak a hun ta. A pawi ber chu Israel ten chu thu an hriat tlat loh chu a ni. An hriat lohna chuan Lalpa thinlung a thlak danglam thei lo. An tân boralna a lo ni zawk ta si a.

HLIMTHLA CHHUNZAWMTUTE
Israel faten chutiang chuan temple biakbûk chu tung ding leh thei lo mah se, Roman Catholic-te chuan khawvel pumpui hmun hrang hrangah Biak in lian pui puite an din a. Chu biak inah te chuan hmunthianghlim te siamin chu hmunah te chuan Puithiam te chauh lo chu mi dang tumah rêng rêng luh thiang lovah an ruat a. An puithiam te chuan Israel puithiamte inthuâm kawrfual sei ang te chuan an inthuam a, puithiam angin rawng an bawl ṭhîn. Pathian remruatna chu Lal Isua kaltlangin biakbûk hmun a inthlak tawh thu an hriat loh avângin hlimthla chu a tak cheiin an lo chei a. Biakbûk hmun thianghlima puithiam te an luhin mipui an lo ngawi ṭhuap ṭhin ang khan, Roman Catholic-te pawhin biak in chhûngah tumah ṭawng lovin an ngawi ṭhuap ṭhin.

HLIMTHLA HMU LO, A TAK PAWH HMU CHUANG LO
Israel faten hlimthla an beisei lai mêkin Roman Catholic te chuan hlimthla chu a tak cheia cheiin khawvel hmun tinah biak inte an din thluah thu kan zir tawh a. Nimahsela, hlimthla pawh hmu lo, a tak pawh hmu chuang lo te an la awm a. Chûngte chu Protestant ṭhenkhatte an ni. Protestent chu Catholic ni lo Kristian te hi an ni.

Protestant ten hlimthla pawh an hriat loh avangin a tak cheia chei tur pawh an hre hek lo. Chûng thilte chu Israel fate tih dan alawm an tih avângin engmah entawn turah an ngai lo. Chuvângin biâk in an sak pawhin hmun thianghlim an buatsaih hran lo. Mi tin ten pulpit luahin Pathian thu an sawi a, hla te an sa a, drama te an changin, an duh ang angin an hmang a. Chuvâng chuan Protestant biâk inte chu concert leh theater angin an ri bûng bûng mai a ni.

Protestant te chuan hlimthla kan hriat chian loh avângin a tak thu pawh engmah kan hre tak tak lo va. Chuvângin Pathian chu mahni duh dân dânin kan bia a. Thuthlung thar chauh hi kan chhiar tlângpui a, thuthlunghlui chhiar zawng te chu kalsual ang deuh hlekin min hmusit ve thung. Thuthlunghlui chu kan tân a ni ve lo, keini chu thuthlung thar fate kan ni kan inti hlawm bawk.

Pastor-te pawh hi kan puithiam en a. Inthawina ran hlan aiah sum leh pai te, thilṭha tihte hi ṭha zâwkin kan ngai a. Lal Isua Krista hi kan chhandamtu atân kan pawm naa, Krista hna thawh sak erawh kan hre si lo. Chutichuan vânram kan thlen theihna turin rin leh thiltih kawpa luh kan tum a. Mahse mahni tlin lohzia leh felloh zia te kan inhmuhin vanram luh theih kan inringhlel leh lawi si ṭhîn.

Khawvela Pathian biâk inthawinate hian a betu thinlungah chhia leh ṭha hriatnate chu a tithianghlim thei lo. Bible-in “Chu chu tûnlai tehkhinna hi a ni; chumi ang zêlin thilpêk leh inthawinate pawh an hlân ṭhîn, chûngte chuan chhia leh ṭha hriatna kawngah chuan a betu chu a tifamkim thei lo;” a ti a (Heb 9:9). A betu chhia leh ṭha hriatna a tifamkim thei lo tih chu chhia leh ṭha hriatna a tifîm thei lo tihna a ni. Chuvâng chuan kan biâkna sakhuâah kan chiang thei lo. Vânram kan thlen leh thlen loh thuah kan chiâng hek lo. Sual rorêlna lakah chhandam kan nih leh nih lo pawh kan inhre chiâng chuang lo. Chuvâng chuan inkhawma Pathian biâk lam kawngah kan châu ngawih ngawih a. Tihdân pângngai a nih avâng emaw, midangte hmaizah vâng emawin Pathian kan lo be mai mai ṭhîn a ni.

CHHIARKAWP CHAWK
Chhiarkawp kan chawh hian thil hriat tur pathum a awm. Zawhna , chawh dân leh chhanna te an ni. A hmasaberah zawhna in min zawh chhan kan hriat chian loh chuan chhiarkawp a chawh fuh theih lo. Tichuan, a chawh dân dik tak hmanga chawh chhuah anih erawh chuan a chhânna a dik zia miten an hriatpui thei ṭhîn.

Israel fate chuan chhiarkawp chawk reng mahse, tun thleng hian a chhânna (answer) an la hmu lo. An chawhchhuah theih loh avângin a tâwp berah chuan chhiarkawp an chawhlai mêk chu tihtâwp sak ang a lo ni ta. Chutichuan lungkim lo takin chhiarkawp chawh chhunzawm dân tur an ngaih tuah a. Mahse an puitlin chuang lo. A awmzia chu Israel faten Temple-a inthawina leh thilpêk te an hlan ṭhin kha a hlimthla mai a nih avângin a tak hnawla rawngbawlna chhunzawm tum ang an ni. Vawiin thlengin duh thu sâm mêka awmin, chumi hun beiseina chu tun thlengin a la bâng thei hrih lo. Engti khawpin beiseiin thlîr mah se, Pathianin a phal sak tawh lo.

Zawlnei Hosea hrilhlâwkna a lo thlen kimna hun chu tun hun hi a ni. Zawlnei Hosea chuan “Israela thlahte chu ni tam tak lalber leh mi lian leh lungphun serh leh puithiam kawr emaw, milimte emaw nei lovin an awm dâwn si a.” tiin a lo sawi a (Hos 3:4). AD 70 aṭanga vawiin ni thleng kum 2000 deuh thaw chhûngah hian Israel faten engmahin an inthawi ta lo. Mi lem, mi lim engmah be chuang lovin, Pathian tak pawh an be thei bawk lo.

Israel faten chhiarkawp an chawhchhuah theih loh nak alaiin, Roman Catholic-ten Israel mite tihdân zirin tun thlengin chhiarkawp an chawk chhunzawm leh mêk a. Mahse Roman Catholic- te chuan Israel fate inthawi dân kha la hauh si lovin pâwn lam lan dân chauh la-in an inbel a. An sakhaw hruaitute chuan puithiam anga incheiin puithiam rawngbawlin an bawl hlawm ṭhin bawk.

Chutia chhiarkawp chawkchhuak thei lo Israel fate leh chhiarkawp chawk mêk Roman Catholic-te an awm lai mêkin, Zawhna pawh hre lem lo, chhiarkawp chawh dân pawh hre chuang der si loin, a chhânna chauh hmu ve tlat te an lo awm ta. Chûng mite chu Protestant te hi kan ni. Protestant-te hian hlimthla kan hmu lova, a tak pawh kan hmu hek lo. Mahse chhânna erawh kan hmu tlat si a. Nimahsela, kan hmuh chhuah dân erawh mumal tak leh fiah taka sawi thei lovin kan â tlat bawk si a.

Protestant-te chuan Israel puithiam te tihdân kan zui lem lo naa, tun hnuah hian kawrfuâl sei pui pui te kan inthuam ṭan tawh a. Rawngbawltuten kawrfual an hâk chuan ringtute pawhin kawrfual hak ṭheuh a ṭûl ang. A chhan chu amah ringtute chu puithiamte kan ni si a (1 Pet 2:9). Biak in lah hi Concert ang maia rik bûng bûngna hmun a ni bawk si a. Roman Catholic-te erawh chu biak in chhûngah an reh ṭhuâp ṭhîn. A chhan chu puithiam inthawi tura hmun thianghlim a luh hlânin mipuiin engmah ṭawng lova ngawi ṭhuâpa an lo nghah ṭhin vâng a ni.

ZIRLÂI (8) NA ZAWHNATE

1. Temple pindan puanzar a thler hnuah Israel faten Temple-ah kum eng zât thleng nge Pathian an la biak chhunzawm? ____________________________________________________
2. Temple-ṭhiah vek a nih tur thu Isua Kristan
______________________________ te hnênah a hrilh lâwk.
3. Temple awmnaah engin nge tunah luah mêk? ____________________________________________________
4. Israel fate thil tum ber chu eng nge? ____________________________________________________
5. Tute nge a hlimthla kha a tak cheia lo chei? ____________________________________________________
6. Tute nge hlimthla hre lote kha? ____________________________________________________

7. Roman Catholic biak ina inkhawm chu reh ṭhap mahse, Protestant- biak inah te chuan an ri bengcheng viau si a. Eng nge a chhan ni ang le?
____________________________________________________

8. Khawvela inthawina thilpek kan hlante hian a hlântu rilru a tithianghlim thei em?
____________________________________________________
9. Chhiarkawp chawk chhuak thei lote kha tute nge?
____________________________________________________
A chhânna dik tak an chawk chhuak thei em?
____________________________________________________

10. Chhiarkawp chawh tih hi eng tihna nge, a chhân i hria em?________________________________________________

11. Israel fate awm dân tur kha Zawlnei Hosea khan engtin nge a lo hrilh lâwk?
____________________________________________________

12. Tun thlenga chhiarkawp la chawk mêkte hi tute nge? ______________. An chawk chhuak thei ang em?
____________________________________________________

13. Engvângin nge Roman Catholic rawngbawltute hian kawrfual sei pui nen an inthuam tâk?
____________________________________________________

14. Chhiarkawp chawk lêm lova a chhânna dik hmu nghal kha tute nge ni?
____________________________________________________

15. Engvângin nge Protestant rawngbawltu ten kawrfuâl sei pui pui kan lo inbel tak?
________________________________________________________________________________________________________

.

^

ZIRLÂI (9) NA

PUITHIAM ROPUI ZÂWK

Mihring puithiam chanchin kan zir tawh a; chumi te chu hlimthla mai an nih avângin an famkim hrih lo a ni. Tunah Puithiam ropui zâwk chanchin i lo zir ang u.

KAN PUITHIAM LAL KRISTA:
Krista a thih khan hlimthla hun chu tihtâwp a ni ta a. Temple chu ṭhiah anih rualin puithiam pawh a lo inthlak ta bawk. Aarona fapate puithiam nihna chu a lo kinin, Juda thlah zinga mi Lal Isua Krista chu puithiam a lo ni ta. Hêng thu hi Hebrai lehkhathawnah chiang takin kan hmu thei.

AARONA THLAH PUITHIAM:
Puithiam hi mihring thlan a ni lo. Pathian thlan leh ruât a nih thu kan zir tawh a. Mihring thlan puithiam chungchâng Bible-ah hetiang hian kan hmu thei.

“Puithiam Lalber apiang, sualte avânga thilpêk leh inthawinate an hlan kawp theihna tûra mihring zînga mi lâk hrana lo awmin, Pathian lam thilahte chuan mihringte tân ruat an ni si ṭhîn: chûngte chuan eng mah hre lote leh kawng bote chungah zai an dawh thei ṭhîn a ni, anmahni ngei pawh chak lohna hual vêla an awm ve bawk avângin. Tin, chumi avâng chuan mite tân an hlansak angin, anmahni tân ngei pawh sualte avângin hlân ve lo thei an ni lo.Tin, tu mân chumi chawimawina chu mahni an inbel ngai lo, Arona anga Pathian koh an nih si loh chuan.”( Heb 5:1-4).

A chunga Bible châng kan târlan ang khian mihring puithiam te ngei pawh hi an chak bîk lo tih a lang a. Mihring sual taksa pu mai an nih avângin mahni sual tân inthawi ngai an ni a. Chuti chuan midangte sual pawh an dawh theih phah a ni. Chutianga chak lo takte ni mah se, an puithiam nihna chu tuman an hnehchhuh thei ngai lo. A chhan chu Krista Puithiam nihna entîr tute an nih tlat vâng a ni.

PATHIANIN A CHAWIMAWI:
Kristan amah leh amah puithiam ka ni e tiin a inchawimawi lo tih Bible-ah hetiang hian a inziak. “Chutiang bawkin Krista pawh chu Puithiam Lalbera siam tûrin mahni a intiropui lo ve,“ Nang zawng ka Fapa i ni e, Vawiin hian ka hring a che,” tia a hnêna sawitu khân a tiropui ta zâwk a ni;” (Heb 5:5).

“Nang zawng ka Fapa i ni e; Vawiin hian ka hring che a ni.” ti a chawimawitu chu Pathian ngei a ni si a (Sam 2:7). Chuvâng chuan Isua Krista chu puithiam ni tura chawimawitu chu Amah Pathian ngei a ni.

MELKISEDEKA ANG:
Aarona thlahte chuan an ro atân puithiam nihna an chang zel a. Nimahsela, Krista erawh chuan puithiam nihna hi ro angin a dawng lo. Bible chuan :- “Nang zawng, Melkisedeka awm dân anga Chatuana Puithiam I ni e,”tia hmun danga a sawi ang bawk khan (Hebrai 5:6). Chutiang bawk chuan Sam 110:4 ah kan hmu leh a; “LALPAN chhia a chham a, a inlamlêt tawh lo vang, “Nang zawng Melkisedeka awm dân anga chatuana puithiam i ni e,” tiin. Chuvâng chuan Kristan puithiam nihna chu a rochun lova, Lalpa chhechham ngeia pêk a ni.

MELKISEDEKA CHU TU NGE?
Melkisedeka chu Abrahama lo hmuaka malsawmtu kha a ni. Melkisedek chungchang tlêm tê hmuh tur awm chhun chu Genesis bu-ah heti hian a inziak a.

“Tin, Salem khaw lal Melkisedeka chuan chhang leh uain a rawn la a; ani chu Pathian Chungnungbera puithiam a ni a. Tin, ani chuan Abrama chu mal a sâwm a, “Lei leh vân neitu Pathian Chungnungbera chuan Abrama malsâwm rawh se. I hmêlmate i kuta petu, Pathian Chungnungbera chu fakin awm bawk rawh se,” a ti a. Tin, Abrama chuan ani chu engkim sâwma pakhat a pe a.” (Gen 14:18-20).

Râl ten Soddom khua an lâk khan Lota leh a chhûngte pawh an man tel a, an kalpui ta a. Chuti chuan a pu Abrahama leh a bawi 318 te chuan chung râlte chu an um a, an va rûn ta a. Hmelma te chu an hnêh veka. Tichuan Lota chhûngte leh an thilte zawng zawng nên lam an rawn hâwn leh a. Chutah Salem Lalpa Melkisedeka chuan Abrahama chu a lo hmuah khân Abrahaman chu Lalpa hnenah chuan a neih zawng zawnga mi sâwma pakhat chu ama thuin a hlân a. Melkisedeka pawhin Abrahama chu mal a sâwm ta a. Chu Salem Lalpa chanchin chu Hebrai-ah hetiang hian a lo lang leh a.

“Chu Melkisedeka,Salem lal ,Pathian Chungnungbera Puithiam, Abrahama, lalho that haw lo hmuakamalsâwmtu , Abrahaman engkimah sâwma pakhat a pêk ve bawka kha, puithiamah a awm reng fo si a. A hming awmzia hrilhfiahin a hmasa berah Felna Lal a ni a, a dawt lehah Salem Lal a ni bawk (Chu chu Remna Lal tihna a ni), ani chu pa nei lovin, nu nei lovin, chi thlahtute chanchin nei lovin, awm ṭan ni nei lovin, nun tâwp pawh nei hek lovin, Pathian Fapa anga siam a ni zâwk” (Heb 7:1-3).

Krista chu chu Salem Lalpa ang a ni tihna a ni. An In-anna te chu Lal fel leh dik an ni vê vê a, thlamuantu an ni vê vê bawk. Krista chuan tisa lam nu leh pa nei mah se, a nu leh pate avânga hring lo chang a ni lo. Salem Lalpa pawh nu leh pa nei lo, chhûng te nei lova sawi a ni. An pahnih hnihin kum bi thliâr awm lo vê vê an ni a, Pathian puithiamte an ni vê vê bawk.

MELKISEDEKA ROPUI ZÂWK:
Melkisedeka chu Aarona leh a thlah puithiamte aiin a ropui zâwk thu hetiangin kan hmu.
“Tichuan, chi thlahtu Abrahaman a râllâk ṭha apiang zînga mi sâwma pakhat a pêka chu, chu mihring ropuizia chu ngaihtuah teh u. Levia thlahte zînga puithiam hna chang apiangte chuan, Dân thu angin mite lakah sâwma pakhat lâk tûr thu an hmu ngei a ni, chu chu an unaute lakah a ni, chûngho chu Abrahama ṭhâlbea chhuak ni mah sela; amaherawhchu, an zînga a thlahtute chhui tel ve lohva khân Abrahama lakah sâwma pakhat a la a, thutiamte vawngtu chu mal a sâwm ta bawk a. Nimahsela, hnial rual lohvin a tê zâwk chu ropui zâwka malsâwmsakin a awm ṭhîn. Tin, hetah hian mihring thi ṭhînte hian sâwma pakhat an hmu thîn a, chutah erawh chuan, “a nung reng” tia a thu an hriattîra chuan a hmu a ni. Tin, Levia, sâwma pakhat la ṭhîntu mah hian, Abrahama kutah khân sâwma pakhat a pe tawh, tih theih a ni; Melkisedekan a lo hmuah lai khân a pa ṭhâlbeah a la awm si a.” (Heb 7:4-10).

Tuna Bible châng kan chhiar tâkah khian Melkisedeka chu Abrahama aia a ropui zâwk thu kan hmu. A chhan chu upa zâwkin naupang zâwk mal an sâwm ṭhîn. Melkisedeka’n Abrahama chu mal a sâwm avângin Melkisedeka chu Abrahama aiin a upa zâwk tihna a ni. Chu bâkah Levia chi ai pawhin a ropui zâwk. Levia chite chuan ama unâu te hnên aṭangin sâwma pakhat a dawng ṭhîn tih a ni. Chuvâng chuan Melkisedeka chu Levia chite aiin a ropui zâwk.

PUITHIAM LAL KRISTA AVÂNGIN:
Israel faten puithiam kaltlangin Pathian an lo be ṭhîn a. Aarona leh a thlah puithiamte kaltlanga an inthawina te kan pawisak viau chuan anni aia ropui zâwk Melkisedeka ang puithiam Lal Isua Krista kaltlanga inthawina chu ava ṭha leh zual dawn êm!. Hebrai ziaktu chuan heti hian a sawi a. “Chutichuan, amaha Pathian hnêna lo kalte chu a tâwpkhâwk thlengin a chhandam thei bawk a ni, anmahni ṭawngṭaisak tûra chatuana a nun reng avângin.” (Heb 7:25).

Chu chang ni lovin, Puithiam Lal Isua Krista chu sual nei lo a nih avângin a ṭhat zual zia hetiangin kan hmu. “Chutiang Puithiam Lalber, mi thianghlim, depdê lo, bawlhhlawh kai lo, mi sualte laka awm hrang, vânte aia chungnung zâwka siam tawha chu, kan tân a âwm rêng si a. Ani chuan chûng puithiam lalberte hlan ang chuan ni tin, mahni sual avânga inthawina hlan hmasak zeta, chumi hnua mite sual avânga hlan a ngai lo ve; chu chu vawi khatah a lo tlingtla ta nghâl si a, amah leh amah a inhlan lai khân. Dân thu chuan mihring, chak lohna neite chu puithiam lalberah a ruat ṭhîn a; chhechham thu, Dân thu hnua lo awm erawh chuan Fapa, chatuan atân tihfamkim tawha chu a ruat zâwk a ni.” (Heb 7:27-28).

“Tichuan, kan thusawite zîngah hian a pawimawh ber chu hei hi a ni: chutiang Puithiam Lalber, vânahte khian Ropuibera lalṭhutphah ding lama han ṭhua, Hmun Thianghlim leh biakbûk tak tak, mihring sak ni lo, Lalpa sak zâwka rawngbâwltu chu kan nei,tih hi.”(Heb 8:1-2).

Chutiang chuan puithiam ropui tak ṭha tak chu Pathianin kan tân min buatsaih sak a. Pathian ruat puithiam kaltlanga Amah chibai kan bûk chuan Pathianin min lâwm lo lo ang. Chuvâng chuan Lal Isua Krista ngei pawhin “Isuan a hnênah, “Keimah hi kawng leh thutak leh nunna ka ni; keimaha kal lo chu tu mah Pa hnênah an thleng ngai lo.” tiin a lo sawi a. (Jn 14:6). Aw unau, Puithiam Lal Isua Krista ring lova Pathian chibai bûk leh inthawina hlan chu a thlâwn mai a ni e.

ZIRLÂI (9) NA ZAWHNATE

1. Kan puithiam Lal ropui zâwk chu tu nge? _______________________________________________________
2. Aarona leh a thlahte puithiam rawngbawlna chu eng tik hunah nge a lo tâwp tak?
_______________________________________________________
3. Krista hi tuin nge puithiama ruat?
_______________________________________________________
4. Engtin nge a ruat?
_______________________________________________________
5. Krista chu ___________ anga puithiam lal a ni.

6. Melkisedeka chu tu nge? _______________________________________________________
7. _________ chuan ______________ sâwma pakhat a hlân a, _____________ chuan __________ chu mal a sawm.
8. Melkisedeka leh Abrahama tu nge ropui zâwk?
_______________________________________________________
9. Melkisedeka chu ____________ ai pawhin a ropui zâwk.

10. Puithiam Isua Krista chu Levia chi puithiamte aiin ___________ zâwk.
10. Puithiam Lal Isua Krista kan rinchhan chuanin Pathianin min lo lawm ang em? _______________________________________________________

.

^

ZIRLÂI (10) NA

HÂLRAL THILHLAN ṬHA ZÂWK

Khawvel siam tirh aṭanga Krista hun thlengin ran te chu hâlral thilhlan inthawina atân an lo hmang ṭhîn. Chhang phut leh chhang chi hrang hrangte pawh an lo hlân ṭhîn bawk. Mahse chûng zawng zawngte chu hlimthla mai an nih avângin Pathian lung a tiawi zo lova. Chuvâng chuan Bible-in heti hian a sawi.

“Chutichuan, khawvêla a luh laiin, “Inthawina leh thilhlan i duh lo va, Ka tân taksa mi buatsaih sak zâwk a: Hâlrala pumpêknaahte leh, Sual tâna inthawinaahte chuan Lâwmna rêng i nei lo. Chu veleh chuan keiin,‘ Aw Pathian, ngai the (Lehkhabu zialah chuan ka thu ziak a ni a) i duh zâwng ti tûrin ka lo kal e,’ ka ti a,” a ti a. A chhakah hian, Inthawina te, thilhlan te, hâlrala pumpêkna te, sual tâna inthawina te i duh lo va, chûngah chuan lâwmna i nei hek lo,” a ti a (Chûngte chu Dân thu anga hlan a ni a),” (Heb 10:5-8).

Pathianin Krista atân eng vânga taksa buatsaih sak nge tia kan zawh chuan a taksa chu hâlral thilhlan atân a hman dawn vâng a ni. Krista chu vânrama a awm khân thlarau a nih vângin hâlral thilhlan a ni thei lo. A chhan chu thlarau chu a thi thei si lo va. Chuvâng chuan hâlral thilhlana a inhlan theihna turin Pa Pathianin taksa a buatsaih sak a ni. Chu bâkah mihring aiawha thi tur a nih avângin mihring ang taksa chu a neih a ṭûl a ni. Bible chuan “Chumi duh zâwng chuan, Isua Krista taksa vawi khata hlan nghâl vâng khân tihthianghlimin kan awm ta.” (Heb 10:10).

Ransa te hmanga inthawina hlimthla maiah Pathian a lungawi tâk loh avângin a fapa mal neih chhun ngei chu taksa a buatsaih sak ta. Eng vângin nge ni ang le? Pathianin khawvel siam hma aṭang khân inthawina ran anga talh turin a lo ruat lâwk thu Tirhkoh Petera’n hetiang hian a lo sawi a. “Ani chu leilung pian hmain ruat lâwkin a awm ngei mai; nimahsela, hun hnuhnûngahte hian nangmahni avângin inlârin a awm a;” (1 Pet 1:20).

Chuvângin mi tu pawh Pathian chibai bûknaah inthawina Isua Krista keng lova, mahni thiltih ṭhat te, thil pêk te, ṭawngṭaina leh inpêkna te, inngaihtlâwmna te, hmangaihna te pawh rawn keng pawh ni mah se châng thil zawng zawngte chu Lalpa mitmhuhah thil tenawm puanchhe hnangkhai ang lek a nih avângin Kaina inthawina ṭha tak Lalpan a pawm hauh loh ang khan lawm a ni dawn si lova. Nimahsela Pathian ngeiin a buatsaih sak Lal Isua Krista kan inthawina ran kan ken erawh chuan Lalpa lung a tiawi ang a, chu inthawina chu a lo pawm ngei dawn a ni.

Tin, Bible-in “chûng chu (ei tûr te, in tûr te, silh tûr hrang hrangte nên) tisa lam dânte chauh, siam ṭhat hun hma atâna ruat chu a ni.Nimahsela, Krista chu thil ṭha, lo awm tûrahte Puithiam Lalbera lo kalin, biakbûk, kuta sak loh (chu chu hêng thil siam zînga mi a ni lo tihna a ni), ropui leh famkim zâwk kal tlangin, kan tân chatuana tlanna hmu tawhin, kêlte leh bâwngnote thisen vâng ni lovin, ama thisen vâng zâwkin Hmun Thianghlimah chuan vawi khatah a lo lût tlingtla ta nghâl a. Kêl leh bâwngpate thisen leh bâwngla vâp, mi bawlhhlawh chunga theh mahin tisa thiang khawpa a tihthianghlim si chuan, Krista, chatuana Thlarau zâra hmêlhem lova Pathian hnêna inhlâna thisen chuan, Pathian Nung rawng bâwl tûrin in chhia leh ṭha hriatna chu, thiltih thite lakah chuan a va tithianghlim nasa dâwn êm!Tin, hemi avâng hian ani chu thuthlung thar palai a ni, thuthlung hmasa hnuaia bawhchhiatnate lak ata tlan nân mi a lo thih tâk avângin, kohvate chuan chatuana ro luah tûr thutiam chu an chang thei ang.”(Heb 9:10-15).

A chunga kan târlan tâk Bible châng aṭanga kan hriat chu Krista chu khawvela biakbûkah a awm tawh loh thu a ni. Vanram biakbûk takah chuan kan tân puithiam hna chu thawkin bâwngnote thisen, kêl leh bâwngpâte thisen te ni lovin, Ama thisen ngei kengin Hmun Thianghlimah chuan chatuan atân vawi khatah a lo lût tlingtla ta nghâl tih thu kan hmu. Engvânga vawi khat chauh lût nge kan tih chuan luh nawn a ngaih tawh loh vâng a ni.

Thuthlung hlui hunah khân mitthi khawih palhte chu an thianghlim loh avângin bawngnote vâpa insil fai a ṭûl ṭhîn a (Num 19). Nimahsela tunah zawng chatuan Thlarau zarah sual nei lo hâlral thilhlan thianghlim Lal Isua Krista thisen chuan thihna lam thiltihte chu ṭhiât zovin, Pathian nung rawng in bawl theih zâwkna turin, in chhia leh ṭha hriatna chu thiltih thite lakah a tithianghlim nasa dâwn tih thu min hrilh a. Isua Krista inthawina chuan ringtute rilru hi a tithianghlim thei. Chuvâng chuan kan hâlral thilhlan Isua Krista inthawina hi tun hma ransate nêna inhlan aiin a ṭha lehzual a ni.

ZIRLÂI (10) NA ZAWHNATE

1. Genesis hun lai aṭang khan eng inthawina te nge an lo hlan ṭhin?__________________________________________________________________________________________________________
2. Chûng thilhlante chu ___________________ a ni.
3. Engvângin nge Pathianin Krista tân taksa a buatsaih sak?
_______________________________________________________
4. Pathianin a fapa kalhlên kût beram lo ni turin engtik aṭang khan nge a lo ruat lâwk tawh?
_______________________________________________________
5. Krista nên Pathian kan pan chuan Pathianin min lo pawm ang em? ______________________________________________________________________________________________________________
6. Tun hma hâlral thilhlan leh tuna hâlral thilhlan khawi nge ṭha zâwk? ______________________________________________________________________________________________________________
7. Thuthlung hlui huna miten mitthi ruâng an khawih hnûah intihthianghlim nân eng nge an hman?
_______________________________________________________
8. Krista inthawina chuan ringtute ___________ a tithiânghlim thei.
______________________________________________________________________________________________________________

.

^

ZIRLÂI (11) NA

INTHAWINATE

Israel fate hlan ṭhin inthawinate chu anmahni siam chawp a ni lo. Ti tura Pathian rêl ngei a ni zâwk. Hâlral thilhlan chi hrang hrang a awm a. Chûngte chu theih ang anga zir zêl kan tum ang.

(1) HÂLRAL THILHLAN (Burnt Offering)
LALPAN Mosia a ko va, inbiakna puan in aṭangin a bia a, “Israela thlahte chu bia la, an hnênah, ‘In zînga tu pawhin LALPA hnêna thilhlan in hlanin, ran, bâwng rual zînga mi emaw, berâm leh kêl zînga mi emaw in hlân tûr a ni. ‘A thilhlan chu bâwng rual zînga mi, hâlral thilhlan a nih chuan a pa, sawisêl bo a hlân tûr a ni; a thilhlan chu LALPA hmaa pawm a nih theih nân inbiakna puan in kawngka bulah a hlân tûr a ni. Tin, hâlral thilhlan lu chungah chuan a kut a nghat ang a; tichuan, a tân inremna siamna tûrin pawmsak a ni ang. Tin, LALPA hmaah bâwngpa a talh ang a; tin, Arona fapa puithiamten thisen chu an hlân ang a, inbiakna puan in kawngka bula maichâm chu thisen chuan an theh vêl tûr a ni. Tin, hâlral thilhlan chu a lip ang a, a chan tûr a ni. Tin, puithiam Arona fapate chuan maichâmah chuan mei an dah ang a, mei chungah chuan thing an chhep khâwm ang. Tin, Arona fapa puithiamte chuan sa hrang te, a lu te, a thau te chu maichâma mei chunga thingah chuan an dah fel ang a; a kawchhûngte leh a kete erawh chu tuiin a sil ang. Puithiam chuan LALPA tâna rimtui tak, meia hlan hâlral thilhlan atân a pum chuan maichâmah a hâl tûr a ni. (Lev 1:1-9).

Hêng inthawinate hi Mosia buatsaih chhuah a ni lo. Biakbûk puanin aṭanga Pathian aw ngei khân Mosia chu ko-in, hêng thilte hi ti tura hrilh a ni zawk e. Chuvângin a rêlbawltu dik tak chu Pathian a ni. Ransate zîngah bawng te, kêl te chauh hi hman tur a ni a. Mahni duh zâwng ran leh ramsa apiang hman a thiang lo. Hetiâng thilte ngei pawh hi Pathian Biak Dân (Ceremonial Law) a ni.

HÂLRAL THILHLAN ATÂN BAWNG HMAN DAWN CHUAN
Thilhlan hming chu hâlral thilhlan a ni. Bible ah hâlral thilhlan thu hmuh tur a tam hle. Hâlral thilhlan hi sual inthawina lam a ni lo. Chuvâng chuan loh theih loha hlan tur a ni lêm lo. A duh chuan mahni rilru puakchhuak anga hlan mai tur a ni.

A PÂ, SAWISEL BO HLAN TUR
Hâlral thilhlan atân bawng nu an hmang ngai lo. Chu bâkah sawisel bo thilhlan te chauh an hlân ṭhîn. Khua rei hnuah Israel faten hmêl hem tawh ran te an hlan thu Malakia 1:6-7 ah kan hmu thei.

PATHIAN LUNGDUM THEIHNA TURIN
Thilhlan hlutna tur ber chu Lalpa lungdum theih hi a ni. Mikhual chaw ei kan sawm chuan mikhuâl duh zawng buatsaih sak a ngai. Chutichuan mikhual kan tilawm thei ang. Inneitu-in mahni tui tih zawng siamin ei tui viau sela, mikhual khan ei thei miah lo ta sela, chawei sawm man a awm ang em? Chutiâng bawk chuan Pathian hnêna thilhlan kan hlan chuan Pathian lung a dum zawh loh chuan kan hlân thlâwn mai a lo ni si a.

Tunlai Kristian ten kan biak Pathian duh dân pawh kan hre lo va, chu mai ni lovin Pathian duh zawng pawh hriat kan duh ta hlawm lo. Mahni hlimna leh rilru lâwm zawng a nih phawt chuan kan duh tâwk dêr a. Pathian a lâwm leh lâwm loh thu engmah kan ngaihsak ngai lo. Mihring intihlâwm tawnna lam zawk hi kan ngai sâng a. Chutichuan Pathian lung kan ti awi zo thei ta lo. Chubâkah, Pathian lung kan dum zawh loh a pawizia pawh pawisa lovin, Pathian tellova mihring inpawlhona lam kan ngai pawi mawh zâwk ta tlat si a.

BIÂKBÛK PUAN IN KAWNGKA BULAH HLAN TUR
Thilhlante hi hmun hran hranah hlan phal a ni lo. Biakbûk puan in chhûng lam hâlral thilhlanna maichâm bulah chauh hlan tur a ni. Chumi hmun mipui punkhawmna chu ‘Biakbûk kawngka ’ ti a koh a ni. Hei hi dân thute zinga dân pêk pakhat a ni ve bawk.

HÂLRAL THILHLAN BAWNG LÛ CHUNGAH KUT NGHATIN
Bawng lû chunga kut nghah hi malsawm tihna a ni lo. He bawng hian ka âiawhtu a ni a, ka thih aiin a thi dawn tihna a entîr.

A SUAL INTHAWI CHU PAWM A NI ANG:
Hâlral thilhlan an hlan hian an sual vânga hlan a ni lo. Pianpui sual kan neih vângin chu sual chu ngaihdam a ṭûl tihna a ni zawk e. Tihsual inthawina thilhlan ni sela chuan, loh theih loh-a hlan tur a ni. Mahse hei erawh hi chu a hlân duhte tân chauh hlan tur a ni.

PATHIAN HMÂAH CHU BAWNG CHU AN TALH ANG:
Bawng hi a nung chunga hlan tur a ni lo. Pathian hmâah an talh tur a ni. ‘Tin, Arona fapa puithiamten thisen chu an hlan ang a, inbiakna puan in kawngka bula maicham chu thisen chuan an theh vel tur a ni.’ (Lev 1:5). Hâlral thilhlan thisen chu Biakbûk puan in chhûngah an keng lut ngai lo. Biakbûk puan in kawngka bula maichâmah puithiam ten chu thisen chu an theh mai ṭhîn. Chu maichâm chuan anchhe dawng kros a entîr.

Hâlral thilhlan hlântu chuan chu thilhlan chu a lip vek ang a, a chan tur a ni. Thil hlântu chuan bawng vun chu a lip vek ang a, a sa chu a chan hrang tur a ni. Meia hâlral tur ni mahse, mumal nei taka chan a ṭûl. “Tin, puithiam Arona fapate chuan maichâmah chuan mei an dah ang a, mei chungah chuan thing an chhep khâwm ang. Tin, Arona fapa puithiamte chuan sa hrang te, a lu te, a thau te chu maichâma mei chunga thingah chuan an dah fel ang a; a kawchhûngte leh a kete erawh chu tuiin a sil ang. Puithiam chuan Lalpa tâna rimtui tak, meia hlan hâlral thilhlan atân a pum chuan maichâmah a hâl tûr a ni.” (Lev 1:7-9). Puithiam chuan hlan tur sahrang chan sate chu maichâm chunga meiah a hâlral tur a ni. Bawng lû leh kê te, a rîl zawng zawng pawh meia hâlral vek tur a ni. A hlântu chuan engmah a ei tur a ni lo. Bawng chu a pumin Lalpa ta a ni. Thilhlan hming chu hâlral thilhlan a ni. Lalpa tâna meia hlan, hâlral thilhlan rimtui tak chu: (Lev 1:9)

Meia hâlral thilhlan hi Lalpa tana rimtui na tur a ni. Mihring chu Lalpa hmaah a uih a. Sam 38:5 ah ‘Ka âtna avângin Ka pemte hi a uih-in a khawlo zo ta a.’ tiin Sam ziaktu chuan a sawi. Mihring taksa hi a uih vang rêngin nitin inbual fai a ṭûl ṭhîn. Thlarau lam nunah pawh Pathian hmâah kan uih bawk. Lalpa hmaah kan uih chhan chu Aman min lâwm loh tihna a ni. ‘Mi zawng zawngin thil an tisual tawh vek a, Pathian ropuina an chang zo ta lo a ni’ (Rom 3:23) tiin. Mihring chu Pathian hmâah rimchhe tawh, lawm tlak tawh lo a ni. Pathianin min lawm loh chuan Pathian chu tuma’n kan pan thei lo. Chutia kan pan theihloh ang bawkin ṭawngṭai pawh engmah a sâwt lo a ni.

ENG THILHLAN NGE KAN HLAN TUR CHU!
Israel faten Pathian hmâah an rimtui theih nân meiin hâlral thilhlan an hlân ṭhîn. Kei nin eng nge kan hlan ve tâk ang? Thilṭha tihte, sawma pakhat hlan te, mite ṭanpui te, mi rethei ṭanpui te, ṭawngṭai te, chawnghei ṭawngṭai te, Bible chhiar te hian Lalpa hmâah min tirimtui thei ang em? Pathian hmâah kan hmai a fai loh chuan engmah beisei tur kan nei lo. Mi lian tu emaw hnênah ṭanpui dîl tura kan panin intih hmaifai nân eng lo thilpek kan ken a ṭul ṭhîn. Chû englo thilpêk chu mi lian lawm zawng a nih ngei a ṭûl. A duh loh pêk aiin pek loh law law a ṭha zâwk dawn lo’m ni. Mi lian kan pan khân min hriat loh avângin kan thilpêk eng lo kaltlangin mahni hmaifaina tur kan inbuatsaih ṭhîn a ni lawm ni? Chuvâng chuan mi lian lungdum zâwng tak thilpêk pêk zaih mai tur a ni. Mi lian duh zawng hriat loh a theih loh. Hriat loh chuan a hretute zawh mai tur a ni. Engmah nei lo pawhin a bâ talin emaw pêk theih hrâm hrâm tum tur a ni. Chuti chauh chuan mahni duh tak chu mi lian hnên ata kan dawng thei dawn si a.

THILHLAN INTHAWI TAWH:
Israel fate inthawina thilhlan zawng zawng kha hlimthla mai an ni a. Pathian chuan thil tum a nei a. Chu chu a fapa Isua Krista chu khawvela zuk kaltirin hâlral inthawina thilhlan ni tura chan tîr hi a ni. Bible-ah

“Chutichuan, khawvêla a luh laiin, Inthawina leh thilhlan i duh lo va, Ka tân taksa mi buatsaihsak zâwk a: Hâlrala pumpêknaahte leh,Sual tâna inthawinaahte chuan Lâwmna rêng i nei lo. Chu veleh chuan keiin, ‘Aw Pathian, ngai teh, (Lehkhabu zialah chuan ka thu ziak a ni a) I duh zâwng ti tûrin ka lo kal e,’ ka ti a,” a ti a.” (Heb 10:5-7)

“Inthawina leh thilhlan i duh lo va,….. I duh zâwng ti tûrin ka lo kal e” a tih khân Isua Kristan meia hâlral thilhlan hlân turin leh sual inthawina thilhlan ni turin he khawvelah a lo kal thu a sawi a ni. Lalpan Israel fate inthawina leh thilhlan a duh loh chhan kan chhui chuan an thilhlan zawng zawngte kha a hlîm mai a nih vâng a ni. Pathian remruat chu leilung pian hma atîr aṭang khân a fapa chu inthawi thilhlan a tân a lo ruat lâwk tawh. “Ani chu leilung pian hmain ruat lâwkin a awm ngei mai; nimahsela, hun hnuhnûngahte hian nangmahni avângin inlârin a awm a” (1 Pet 1:20). Chuvangin Krista chu sual inthawina thilhlan ni tur hian khawvel siam hmâa Pathian ruat lâwk tawh a ni. Tirhkoh Paula pawhin hetiangin a ziak bawk. “Tin, Kristan a hmangaih che u a, rimtui atân Pathian hnêna thilhlanah leh inthawinaa kan aia a inpêk ang bawk khân, hmangaihnaah awm rawh u.” (Eph 5:2).

Tirhkoh Paula chuan Isua Krista chu hâlral thilhlan anga inhlânin a sawi lo na a, Pathian hmâa rimtui nân a inthawi ti a a hman avângin meia hlan a nih thu a hriat theih. Pathian hmâa kan rimtuina turin a inhlan tawh a. Chuvângin Krista inthawina kan pawm chauhin emaw, kan rin chauhin Pathian hmâah kan rim a lo tui ta a. Chutiang tur chuanin Lalpan Krista chu kan âiawh turin min lo pe a ni. Israel fate ang khân kei nin ran nên inthawina hlan a ṭûl tawh lo. Isua chu kan hâlral thilhlan a nih thu rin mai zâwk hi a ṭûl a ni e.

Kristan min hmangaih avâng khân a taksa chu a hlân a. Mahse mi tam tak ten chumi inhlanna chu kan hriat thiam loh avângin mahni felna, ṭhatna leh thilpêk rawngbawlna te hi kan la ring cheu a. Chûng thiltihte avânga Pathian hmâa rimtui tur kan nih theih ngai chuan Krista khawvelah a lo kal a ṭûl lo. Krista inthawina hi ring tur kan ni. Chu chu Pathian thil rêl a ni si a. Pathian chuan Krista inthawina chu a lo pawm fel diam tawh a. Mahse miten an hriat thiam loh avângin chu chu an pawm thei lo. Chuvângin Pathian hmâah an rimtui thei lo. Chuti chuan Pathian hmâah kan rim a tui thei lo.

Pathian hmâah eng vânga rimtui ngai nge kan nih? Rimtuina chu hmaifaina, Pathian lung tihawina a ni. Pathian rilru kan tih lâwm loh chuan Pathian hnên ata engmah kan dawng lo vang. Chuvângin Krista ngeiin heti hian a sawi a. “Isuan a hnênah, “Keimah hi kawng leh thutak leh nunna ka ni; keimaha kal lo chu tu mah Pa hnênah an thleng ngai lo.” (Jn 14:6). Chuvângin tupawhin Pathian hnên kan panin , Krista hi kan rin a ṭûl. Ṭawngṭaina kan hman pawhin Isua Krista hming chauhin dîl tur kan ni. “Nangnin mi thlang lo, keiman ka thlang zâwk che u a, va rah tûr leh in rah awm reng tûrin ka ruat bawk a che u; ka hminga Pa hnêna in dîl apiang a pêkna tûr che uin.” (Jn 15:16) “Chumi niah chuan nangnin eng mah kei mi zâwt lo vang. “Tihtakmeuhvin, tihtakmeuhvin ka hrilh a che u, Pa hnênah eng pawh in dîl chuan, keima hmingin a pe ang che u.” a ti a (Jn 16:23). Chuvângin Pathian hnêna an ṭawngṭaiin Lal Isua Krista hming kan rin a ṭûl a ni.

ZIRLÂI (11) NA ZAWHNATE

1. Inthawinate hi tu thil rêl nge? ________________________________________________________
2. Tuna kan zirlai thilhlan hming chu __________ a ni.

3. Inthawina kan hlan hian tu rilru nge kan tih lawm tur? _______ Tun lai Kristian ten tu rilru tihlawm nge kan tum? ________________________________________________________
4. Thilhlante chu khawi hmuna hlan tur nge? ________________________________________________________

5. Hâlral thilhlan hi sual inthawina a ni em? ________________________________________________________

6. Mihring hi Pathian hmâah kan rim a uih nge kan rim tui? ________________________________________________________

7. Israel faten Pathian hmâah an rimtuina turin ransate an hlân ṭhîn. Tunah keinin eng nge kan hlan vê ang? ________________________________________________________________________________________________________________

8. Israel faten an hlan thilhlante chu _______________ mai a ni a, Isua Krista thilhlan erawh chu ____________ a ni.

9. Nang Pathian hmâah i rimtui tawh em? ________________________________________________________
10.Eng vângin nge Lal Isua hming khêra ṭawngṭai a ngaih ṭhîn? ________________________________________________________________________________________________________________

.

^

ZIRLÂI (12) NA

(2) BUBÂL THILHLAN

“Tupawhin thilhlan, chhangphut thilhlan LALPA hnêna a hlan hunin, a thilhlan chu chhangput dip tak a ni tûr a ni. Hriak a leih ang a, a chungah beraw a dah bawk ang a; tin, Arona fapa puithiam-te hnênah a kalpui ang a, anin a vei khatin chuta chhangphut dip tak chu, a hriak nên a beraw zawng zawng nên chuan a la chhuak ang a;tin, puithiam chuan maichâm chungah chuan hriat rengna, LALPA tâna rimtui tak, meia thilhlan atân a hâl ang. Chhangphut thilhlan lâk bângte chu Arona leh a fapate ta tûr a ni ang. Chu chu LALPA tâna meia thilhlantea thil thianghlim tak pakhat a ni.” (Lev 2:1-3).

Buhbâl tih chu ei chi sawina a ni. Buhbâl thilhlan an hlanah hian thil chi thum a tel a. Chhangphut, Hriak (Olive Oil), leh Beraw te a ni. Puithiam ten chhangphut dip vei khat , Olive oil( Hriak) leh Beraw zawng zawngte chu maichâm chunga meiah chuan an hâlral tur a ni. Chu chu Pathian tana rimtui tak a ni si a. Sual inthawina a ni lo. Buhbâl thilhlan bâng zawng chu puithiamte chan tur a ni. Pathian chuan a chanpual aṭangin puithiamte tân a pêk a ni. Puithiamte chuan mahni hrawk chawm nân lo hna an thawh loh avângin Pathianin a châwm a. Israel faten puithiamte chu an châwm lo. Chutiang bawk chuan tunlai rawngbawltute hi ringtuten min châwm lo, a châwmtu dik tak chu Lalpa a ni zâwk. Ringtuten rawngbawtute châwmtu nia kan inngaih chuan kan thil pêk leh hlante chu Pathian hnênah ni lovin, rawngbawltute hnêna pêk a nih vângin Pathian lakah eng lukhâwng mah chan tur kan nei lo vang. Chuvâng chuan thilpêk kan pêkin mihring hnêna pêk ang ni lovin, Pathian hnêna pê kan ni tih inhriat a ṭûl.

CHHANG CHI HRANG HRANG TE:
“Tin, chhangphut thilhlan, a urnaa ur thilhlan i hlan chuan chhangphut dip tak, hriaka hmeh dawidim telh loh chhang emaw, hriaka chulh dawidim telh loh chhangpêr pan emaw a ni tûr a ni. Tin, i thilhlan chu thlênga ur chhangphut thilhlan a nih chuan dawidim telh loh, hriaka hmeh, chhangphut dip tak a ni tûr a ni. I phel ang a, hriakin i leih tûr a ni; chu chu chhangphut thilhlan a ni e. Tin, i thilhlan chu kanbêla kan, chhangphut thihlan a nih chuan chhangput dip tak leh hriaka siam a ni tûr a ni.

Tin, chûng thila siam chhangphut thilhlan chu LALPA hnênah i rawn la ang a; chu chu puithiam hnêna hlan a ni ang a, anin maichâmah a rawn kalpui tûr a ni. Tin, puithiamin chhangphut thilhlan ata hriat rengna chu a la chhuak ang a, maichâmah chuan a hâl ang; chu chu LALPAtâna rimtui tak, meia thilhlan a ni. Tin, chhangphut thilhlan lâk bângte chu Arona leh a fapate pual tûr a ni ang; chu chu LALPAtâna meia thilhlantea thil thianghlim ber a ni.” (Lev 2:4-10).

Pathian thupêk ang ngeiin Israel faten Lalpa hnênah chhang chi hrang hrang an hlân ṭhîn. Chung chhangte chu siam dân in ang lo , siam dân chi hrang hranga siam an ni. Maichâma chhang ur a nih chuan hriak leh dawidim telh loh chhang emaw, dawidîm telh loh chhang hriaka chulh emaw, chhang thlenga ur emaw, bêla chhang ur emaw te an ni tur a ni. Chûng chhang zawng zawngte chu hriaka hmeh sa an nih bakah, hriak chulh leh ngai a ni vek bawk.

DAWIDÎM:
Buhbâl thilhlan siamah dawidîm a tel tur a ni lo. Dawidîm chuan sual a entir a. Tirhkoh Paula’n “Dawidîm tel lo in ni ang bawkin, chhang hlâwm thar in lo nih theih nân dawidim hlui chu thian fai rawh u. Kan kalhlên kûtna tûr pawh an talh tawh si a, Krista ngei chu; chuvângin, i kût ang u, dawidim hluia kût lovin, nunchhiat leh sualna dawidima kût hek lovin, takna leh dikna chhang, dawidim telh lohvin i kût zâwk ang u.” a lo ti a. (1 Kor 5:7-8)

Lal Isua Krista ngei pawhin:- “Tin, Isuan an hnênah, “Pharisaite leh Saddukaite dawidim lakah chuan invêng ula, fîmkhur rawh u,” a ti a. Chhang thu in hnênah ka sawi lo tih engtizia nge in hriat loh? Pharisaite leh Saddukaite dawidim lakah erawh chuan fîmkhur rawh u,” a ti a. Chu veleh chhang dawidim lakah fîmkhur tûrin a tîr lo va, Pharisaite leh Saddukaite zirtîrna laka fîmkhur tûrin anmahni a tîr zâwk tih an lo hre ta a.” (Mat 16:6; 11-12).

FARISAI DAWIDÎM:
Farisai dawidîm chu eng tihna nge? Farisaite chu an vervêk thu Lal Isuan a lo sawi a (Mat 23:13,15,23,25, 27,29). ‘Farisai’ tihna chu mahnin engmah ti dêr si lo, ti anga lemchang te, hmui chauh a ‘Lalpa, Lalpa’ ti a, an thiltihte erawh chu mahni tisa duh zâwnga tlân ṭhînte hi an ni tihna a ni. Sâp ṭawng chuan ‘Hypocrisy’ a ni a. Lal Isuan
“Chutih chhûnga mipui sâng tam tak, inrap nûlh nûlh khawp hial an rawn inkhâwm chuan, Isuan a hmasa berin a zirtîrte hnênah, “Pharisaite dawidim, vervêkna lakah chuan fîmkhur rawh u. ” tiin a lo sawi (Lk 12:1).
Chuvâng chuan Pathian biak hi a lem leh a der maia biak chi a ni lo.

SADUKAI DAWIDÎM:
‘Sadukai dawidîm’ tih ṭawngkam hian ‘rin loh’ sawina a ni. “(Saddukaiten, “Mitthi thawhlehna rêng a awm lo, vântirhkohte, thlaraute pawh a awm hek lo,” an ti ṭhîn; Pharisaite erawh chuan chumi kawng pahnih chu a awm tih an awih si a.)” (TT 23:8). Van tirhkohte leh thlaraute awm lo, thawhlehna pawh awm lo a nih si chuan Pathian biak hi a thlâwn mai a ni. Tun lai hunah pawh chutiang mite an la awm ṭeuh. Chûngte chu ‘Liberal’ tia hriat an ni. Chuvang chuan ‘Sadukai dawidîm’ hian rinlohna a entir a ni.

HERODA DAWIDÎM:
“Tin, a zirtîrte chuan chhang an ken theihnghilh a, chhang tlang khat chauh lo chu lawngah chuan chhang dang rêng an nei si lo va. Tin, ani chuan an hnênah, “Pharisaite dawidim leh Heroda dawidim lakah chuan invêng ula, fîmkhur rawh u,” a ti tlat a.” (Mk 8:14-15).

‘Heroda dawidîm’ tih chu kei intihna chapona hi a ni. Heroda’n Krista lal hi a duh lo. Amah ngei lal a duh reng a ni. Krista pian thu a hriat ve leh, Heroda chuan thah a tum a nih kha. Kei intihna chapona hi Heroda dawidîm a ni. Pathian chibai bûk tura kan lo kalin vervêkna Farisai dawidîm emaw, rin lohna Sadukai dawidîm emaw, rilru chapona Heroda dawidîm te hi a tel tur a ni lo.

BUH FANG:
Israel faten an lo hlan ṭhin thilhlan zawng zawngte kha hlimthla mai an ni a, Krista thilhlan erawh chu famkimna taksa a lo ni. Chhangphut chu buh fang aṭanga chhuak a ni a. Buh fang pawh chu buh vui aṭanga chhuak a ni. Chuti a nih chuan Isua chu eng ang chhang nge a nih tâk? Chhang thilhlan a lo nih theih nan, buh fang nih a ṭûl phawt. Krista mihringa a lo pian khan buh fang ang dinhmunah a lo chang ta.

“Tihtakmeuhvin, tihtakmeuhvin ka hrilh a che u, buh fang leia a tlâk lohva, a thih loh chuan a mal chauhvin a awm reng ṭhîn; a thih erawh chuan tam takin a rah ṭhîn.” (Jn 12:24).

Hetah hian leia buh fang tla chu Amah Lal Isua Krista ngei hi a ni. Krista chu buh fang a ni. Nula thianghlim Mari chhûl aṭanga a lo pian chhuah khân buh fang a lo ni ta a.

NI SÂA PHO:
Buh fang râwt dip theihna tur chuan ni sâa pho ro phawt a ṭûl a ni. A ro loh chuan a dendip theih loh. Anih leh engtikah nge Krista chu pho ro a lo nih? Bible-in “Tin, Isua chu Thlarau Thianghlimin a khat a, Jordan lui aṭangin a kîr leh a, Diabola thlêm chungin thlalêrah ni sawmli Thlarau hruaiin a awm a.” a lo ti a. (Lk 4:1-2).
Chutia ni sawm lî chaw a nghei khân pho roin a lo awm a. Chuti chuan a ril a lo ṭâm a. Mahse chhang hmeh a la nih hrih loh avangin thilhlan atân a la hlan theih hrih lo.

RÂWT DIP:
Gethsmani huan-a Krista a ṭawngṭai lai khan buh fang anga râwt dipin a awm a. Chuti chuan a hlau in a thlaphâng êm êm a. Buh fang chu râwta a awm hunah nun a nei tawh lo. Chutiang bawk chuan Krista chu khatia râwt sawm mêka a awm lai khân a nun a lo chân tawh a ni. Chuti chuan heti hian a ṭawngṭai ta a:

“Ka Pa, rem i tih chuan he no hi ka hnên ata la sawn rawh; nimahsela, keia thu ni lovin, nangma thu thu ni zâwk rawh se,” a ti a. Tin, vân aṭangin vântirhkoh pakhat, a tiharh tûrin a hnênah a rawn inlâr a. Tin, a thlaphâng êm êm a, ṭhahnemngai lehzualin a ṭawngṭai a; a thlan chu thi far lian tak angin leiah a far a.” (Lk 22: 42-44).

Isua Krista chu chutia Gethsemane huanah hlau leh khûra buh fang râwt ang mai a lo nih khân a thlan chu thisen ang hialin leiah a far thu a inziak a. Amah that tura phiarru tute kha Isuan lo relhrûk san ṭhîn mahse, tun ṭum zet zawng Gethsemane huanah a thih tawh avangin, Amah man tura lo kal a hmêlma te chu tlânsan tawh lovin, Amah ngeiin a inman tîr ta a nih kha.

CHHANG HMEH:
Chhang phut chhanga siam dawn chuan hmeh phawt a ṭûl. Chhang hmeh ṭha tawk tak chu a tui duh zual. Anih leh Krista chu khawiah nge an hmeh tak chiam? Krista chu Gethsemane huanah an râwt sawm a, tichuan hneh takin an hmet a. Bible-ah hetiangin kan hmu.

“Tin, a ṭhenin amah chu chil an chhâk ta pang a, a hmai an tuam a, an hnek a, a hnênah, “Sawi rawh,” an ti a. Tin, chhiahhlawhte chuan an chelh pahin an bêng sawk sawk a. (Marka 14:65). Tin, a luah chuan luangin an vua a, chil an chhâk a, ṭhingṭhiin chibai an bûk a.” (Mk 15:19).

Kros-a khai kâna a awm hmâ khan Krista chu na taka vuak thitlinin a awm a. Chu chu chhang phut na taka hmeh ang chiah hi a ni. Mahse chuti maiin a hlan theih nghal chuang hek lo. A chhan chu chhang hmeh mêk ei châkin tu ma chil a pût ngai lo angin, Krista chu nghaisaka a awm mêk lai khan tuman amah an pawm thei lo.

CHHANG UR, KAN LEH HEM:
Chhang phut duh tâwka hmehsa chu meiah ur emaw, kan emaw, hem tur a ni. Chutichuan a ei thei chauh ṭhîn. Pathian hnênah pawh a hlan theih bawk. Krista chu chhang a nih si chuan eng ang takin nge hem leh kan a lo nih? Anchhe dawng Kros-a khai kâna a awm khan meia hem leh kan ang a lo ni a. Chuti chuan ei theih a lo ni ta. Kros-a a thih khan a bula misual pakhat khan Krista chu a ei hmasa ber a. Ama hnung zui char char ṭhîn tirhkohte erawh chu an tlân bo ta phiar thung. Nakin hnuah chuan chu chhang eitu tam takte chuan nun an neih phah ta a. A tâwp berah chuan keini pawhin chu chhang chu kan ei ve thei ta e.

“Kei hi nunna chhang ka ni. In thlahtuten thlalêrah manna kha an ei na a, an thi a. Hei hi vân aṭanga chhang lo chhuk chu a ni, miin a eia a thih loh nân. Kei hi vân aṭanga chhang nung lo chhuk chu ka ni, tu pawhin he chhang hi a ei chuan chatuanin a nung reng ang; a ni, khawvêl nun nâna ka pêk tûr chhang chu ka tisa hi a ni,” a ti a.” (Jn 6:48-51).

Krista inhlanna chu a hmasa berin Lalpa tân a ni. Chhang anga hlan a nih khan Krista chu Pathian tân rimtui a ni. Chu chu khawvel mite tân a ni. Krista ringtu zawng zawngte tân Krista a inhlan avâng khan Lalpa tân rimtui kan lo ni ve thei ta a ni. Rimtui chu Lalpa lâwm zawng leh pawm tlak a lo ni si a. Chutianga buhbâl thilhlan ni tur chuan Pathian chuan a fapa Lal Isua Krista chu khawvelah a tîr a. Chuti chuan Lal Isuan thu awihin kan tân a lo tawrh avângin Lalpa’n keini sual avânga rimchhe tawhte hi min pawm leh thei ta a ni. Pa Pathian leh Fapa Krista ṭhatna leh khawngaihna chu fakin awm rawh se. Krista chu chutianga a lo inhlan avâng chuan keinin buhbâl thilhlan chu kan hlan a ṭûl tawh lo. Krista inhlannaah kan lo famkim ta. Krista thilhlan inthawina ah khân Farisai dawidîm anga lemchanna, Sadukai dawidîm anga rin lohna, Heroda dawidîm anga chapona te engmah a awm lo. Krista chu dawidîm telh loh chhang chu a ni si a.

ZIRLÂI (12) NA ZAWHNATE

1. Buhbâl thilhlan an hlanah te hian engte nge an hlan ṭhin? _______________________________________________________
2. Buhbâl thilhlan chu Lalpa tâna ____________________ thilhlan a ni.
3. Buhbâl thilhlana tam zâwk hi tu chanpual nge? _______________________________________________________
4. Heroda dawidîm chu _________________________ tihna a ni.
5. Farisai dawidîm chu _____________________________ a ni.
6. Sadukai dawidîm chu _____________________________ a ni.
7. Engtik hunah nge Krista chu buh fang angah a chan? _______________________________________________________
8. Krista chu engang in nge ni sâa pho ro a nih?
_______________________________________________________
9. Krista chu khawi hmunah nge râwt dipa a awm? _______________________________________________________
10.Krista chuan eng anga hmeh nge a tawrh?
_______________________________________________________
11.Krista chu eng anga kan nge a lo tawrh? _______________________________________________________
12.Krista ei hmasa bertu kha tu nge?
_______________________________________________________
13.Krista inhlanna chu a hmasa berin tu tan nge? _______________________________________________________
14.Ringtute hi engtin nge Lalpa tan kan rimtui theih ang? _______________________________________________________
15.Rimtui tih chu __________________ a ni.
16.Krista tan i rimtui tawh em? ______________________________
17.Engtin nge i rimtui dan? ________________________________________________________

.

^

ZIRLÂI (13) NA

(3) RAH HMASA BER

“Rah hmasa ber chhangphut thilhlan LALPA hnêna i hlan chuan buh thar hmasa bera mi, chhangphut thilhlan atân chhangpêr i hlân tûr a ni. Tin, hriak i leih ang a, a chungah beraw i dah tûr a ni; chu chu chhangphut thilhlan a ni. Tin, puithiamin chhangpêr leh hriak ṭhen chu hriat reng nân beraw zawng zawng nên chuan a hâl tûr a ni; chu chu LALPA tâna meia thilhlan a ni.” (Lev 2:14-16).

“I lova thlai thar hmasa ber chu LALPA i Pathian inah i rawn dah tûr a ni” (Exo 23:19a).

“Israela thlahte bia la, an hnênah, ‘Ram ka pêk che u in va thlena, chuta buhte in sem hun chuan, in buh thar hmasate phal khat chu puithiam hnênah in rawn keng tûr a ni. Pawmsak theih che u a nih nân, anin buhphal chu LALPA hmaah a lo thên ang a; Chawlhni tûk tûk lehah puithiam chuan a thên tûr a ni. Tin, buhphal in thên ni chuan berâmno a pa, sawisêl bo kum khat mi hâlral thilhlan ah LALPA hnênah in hlân tûr a ni.” (Lev 23:10-12).

Pathian thu pêk angin Israel fate chuan kum tin rah hmasa ber chhangphut thilhlan an hlân ṭhîn. Rah hmasa ber thilhlan an hlanin buhhûmte chu meia hem ro hnuah a hêng nuai fai tawh buhfaite chu hriak an leih ang a, beraw an dah bawk anga, meiin an hâlral tur a ni. Chung chu engvânga ti nge an ni tih pawh an inhre chuang lo. An thilhlan chu hlimthla a ni a. Chuti a nih chuan a tak chu eng nge ni ta? Rah hmasa ber thilhlan chu Kristaah vêk tih famkimin a lo awm tawh bawk si a. Anih leh engtin nge a lo famkim dân?

KRISTA AH TIH FAMKIM:
“Tin, chu aw ring takin a au leh a, a thlarau a thlah ta a. Tin, ngai teh, Pathian biak in puanzâr chu a chung lam aṭangin a hnuai lam thlengin a lo thlêr chhuak ta a; tin, lîrte a lo nghîng a, lungpuite a lo khi chat a; thlânte a lo inhawng a; mi thianghlim muhîl tawhte taksa tam tak pawh kaihthawhin an awm ta a; chûngte chu, a thawhleh hnuah chuan thlân ata lo chhuakin khaw thianghlimah chuan an lût a, mi tam tak hnênah an inlâr ta a.” (Mat 27:50-53).

A chunga Bible châng aṭangin Krista chu thihna lak ata tho hmasa ber a ni. Krista hmâa tho tawh te awm tawh mah se, ṭawihthei taksain an tho leh hlawm a ni. Ropuinaa thuam, van taksa (or) thlarau taksaa tho lehte zingah chuan Krista hi a hmasa ber a ni. Krista a thih khân tunhmâa mi thianghlim thi tawhte an thawh leh thu kan hmu naa, Krista a thawhleh hnuah chauh khan an thlân an chhuahsan a ni. Chuvâng chuan Tirhkoh Paula’n “Nimahsela, Krista chu mitthi zîng ata kaithawhin a awm takzet a ni, muhîlte thawh hmahruaitu a lo ni ta.” a ti a. (1 Kor 15:20).

Rah hmasa ber Krista thawh leh hnuah zawng rah hmasa ber chhangphut thilhlan hi hlan a ṭûl tawh lo. Nimahsela he thu hre lo Israel faten rah hmasa ber chhangphut thilhlan chu an hlân reng dawn si a. Kristiante pawhin he thu hi kan hriat chian loh vangin tlângram khuaa lo nei ten mahni lova rah hmasa berte chu biak inah hlânin an lungawi hle dawn si a. Rah hmasa ber hlan hi a ṭha tehreng mai. Chutianga thilhlan chu Lalpa chawimawina a ni si a.

Pathian thupêk rah hmasa ber chhangphut thilhlan chu Kristaah khân a famkim tawh reng. Eng vangin nge Krista thawh lehna chu Rah hmasa ber tia an koh? A chhan chu leia thlai chi ṭiak, lo puitlin hnua lo rah hmasa ber chu rah hmasa ber, a ni tlat si a. Chutiang bawk chuan Krista chu thlai chi anga leia phûma a awm hnuin mitthi zing ata ṭawih thei lo, vân taksaa tho leh hmasa ber a ni a. Chuvângin Krista chu ‘Rah hmasa ber’ tia koh a ni.

ZIRLÂI (13) NA ZAWHNATE

1. Rah hmasa ber chhangphut thilhlan hlantirtu chu tu nge? ________________________________________________________________________________________________________

2. Rah hmasa ber thilhlan an hlanin engte nge meia hâlral tur te kha? ________________________________________________________________________________________________________

3. Rah hmasa ber thilhlan chu hlimthla a ni a, chu chu tu-ah khan nge tih famkima a lo awm tâk? ________________________________________________________________________________________________________

4. Rah hmasa ber thilhlan chu Krista _____________ naah tih famkim a ni.

5. Rah hmasa ber thilhlan hi hlan chhunzawm zel a la ṭûl em? ________________________________________________________________________________________________________

6. Kristian ten rah hmasa ber kan hlan ṭhinte hi eng atân nge? ________________________________________________________________________________________________________

7. Eng vângin nge Krista thawh lehna chu ‘Rah hmasa ber’ tia an koh? ________________________________________________________________________________________________________

.

^

ZIRLÂI (14) NA

(4) REMNA THILHLAN

“A thilhlan chu remna thilhlan inthawi a niha, bâwng rual zînga mi a hlan chuan, a nu emaw, a pa emaw pawh ni sela, LALPA hmaah sawisêl bo a hlân tûr a ni. A thilhlan lu chungah chuan a kut a nghat ang a, inbiakna puan in kawngka bulah a talh ang a; tin, Arona fapa puithiamte chuan maichâm chu thisen chuan an theh vêl tûr a ni. Tin, remna thilhlan inthawinaa mi LALPA tâna meia thilhlan a hlân ang a; a kawchhûng thau leh a rîlbawh zawng zawng leh, a kal pahnih leh, a bawhtu thau a nêma mi leh a thin tuamtu râng, a kalte chawpin a phawrh tûr a ni. Tin, Arona fapaten maichâmah, meia thil awm chunga hâlral thilhlan chungah chuan an hâl tûr a ni; chu chu LALPA tâna rimtui tak, meia thilhlan a ni.” (Lev 3:1-5).

Remna thilhlana an inthawi chuan thisen, kawchhûng thau leh a kal pahnih chauh an hlân tur a ni. Sa bâng zawng chu a hlântu ei tur a ni. Remna thilhlan chi hnih a awm a. Chûngte chu lawm thu sawi nâna remna thilhlan leh thutiam remna thilhlan te a ni. Chûng thilhlante danglamna chu:-

“Tin, lâwm thu sawi nâna a remna thilhlan inthawina sa chu thilhlan a hlan ni la lain ei zawh tûr a ni a; a tûk thlengin eng mah a khêk tûr a ni lo.” (Lev 7:15)

“Amaherawhchu, a thilhlan inthawina chu thutiam emaw, mahni duhthua thilhlan emaw a nih chuan, a inthawina a hlan ni la la chuan ei tûr a ni a; tin, ei bâng chu a tûkah ei tûr a ni.” (Lev 7:16)

Israel miten remna thilhlanin an inthawi ṭhîn a. An inthawina thilhlan chuan mihring leh Pathian lo inhmelma tawh kan nih thu chiang takin min zirtir a. An thilhlan kha hlimthla mai a ni.

HMÊLMA KAN NI:
Mihring hi Pathian hmelma a ni. Chuvâng chuan Pathian thu lam rêng rêng hi mihringin a ngaithla peih lo. Pathian thu tihrîk hlek chuan kan mut a lo chhuak nghal a. Tlân chhuah kan duh nghal. Mihring hian Pathian a hmêlmak avângin Pathian thu a rilruah a lut lova, hriat pawh a hre hek lo. Engti khawpin hre ngun mahsela, a chhan a hre thiam lova, sawi chhâwn leh dân pawh a thiam lo. Pathian awmna vân ram chu tar kûnna, natna, thihna, hrehawmna leh buaina te awm tawh lohna ram tih thu hre ṭhîn mahse vânram a thlahlel lova, kal a châk hek lo. Setana kuta awm he khawvel hi hmangaih lo turin Pathianin min zirtir naa, khawvel leh a chhunga thil awmte chu kan la hmangaih tho tho . Pathian nên kan inkâr a buai thu pawh kan hre lo, a hriate lahin engah mah kan pawisa lo. Pathian kan biak lahin Pathian duh zawng aiin mahni rilru hlimna kan zawng zâwk ṭhîn. Chuti chuan pâwn lang takin Pathian kan bia a, kan rilru erawh chuan khawvel kan hmangaih tlat bawk si a. Chuvângin Isuan heti hian thu a lo sawi a.

“Vervêkte u, Isaia hian in chungchâng thu a lo hril lâwk dik zet mai,‘He miteho hian an kâin min chawimawi a, An thinlung erawh chuan min hlat si a. Eng pawh ni sela, an zirtîrnaah mihring thupêk an zirtîr avangin An mi biak ṭhin hi a thlâwn mai a ni,’ tiin,” a ti a, a chhâng a.”(Mat 15:7-9).

ENGTIA HMÊLMA NGE ?
Mihring hi engtia Pathian hmêlma lo ni ta nge? Mihring zawng zawngte pa Adama kha Pathianin a ṭhian emaw, a fapa emaw ang khân a lo siam a ni. Bible-ah “Adam pa chu Pathian a ni.” (Lk 3:37). Mahse Adama chuan Pathian hmelma Setana thu chu zâwmin Pathian hmelma a lo ni ta. Chuti chuan Adama chi thlah mihring zawng zawngte chu Pathian hmelma ni turin kan lo piang a. Chuvângin Pathian mizia pawh kan hre thiam lo mai ni lovin, kan rilru ah pawh a thu a lut thei hek lo.

PATHIANA CHHUAK REMNA:
Pathian chuan mihringte chu Agape hmangaihnaa a hmangaih tlat avângin remna siamin mihring nên inlaichinna nei leh turin thil a rêl a. Chung thil rêlte chu mihringten an hriat thiam theihna turin Israel fate chu lo zirtir lâwkin remna thilhlan inthawina a lo hlan tir. Pathian hun ruat a lo thleng a, Pathian leh mihring inhmelmakna tihtawp nân remna thilhlan hlân turin a fapa Krista ngei chu Pathianin inthawina a zuk hlan tir ta a. Chuti chuan Krista thilhlan inthawina avângin Pathian leh mihring inkârah remna siamin a lo awm ta.

Bible-ah hetiangin kan hmu:-
“Hmêlma kan nih lai maha a Fapa thihna avânga Pathian nêna lo inrem tawh kan nih si chuan, inrema kan awm tawh hnu hian a nunna avângin chhandamin kan awm ngei ang.” (Rom 5:10).

“Nimahsela, engkim hi Pathian hnên ata chhuak a ni a; ani chuan Krista avângin amah nên inremin min siam a, inremna rawngbâwl hna min pe a; khatia, Pathianin Kristaah chuan khawvêl hi amah nên inrema a siama, an bawhchhiatnate chu bawhchhiatnaa ruatsak lova, inremna thu min kawltîr kha. Chutichuan, Krista aia palai kan ni a, Pathianin keimahni min hmangin a ngên chiam che u tih theih a ni; “Pathian nên lo inrem rawh u,” tiin Krista aiah kan ngên che u a ni.” (2 Kor 5:18-20).

ISRAEL MITE:
Israel mite hlan ṭhin Remna Thilhlan chu Isua Krista inthawinaah tih famkimin a lo awm ta. Nimahsela, chu chu an hriat loh avângin Israel mite chuan chhun zawm zel an la duh a. Krista thihhnû kum 40 thleng inthawi ngai tawh lo an la inthawi zêl avâng khân AD 70-ah an inthawina Temple chu Rom sipaite ṭhiah darh vek atân a phal sak ta a. Chumi hnu chuan Temple nei lovin vawiin thlengin Remna thilhlan inthawina nei thei lovin an awm ta reng a ni.

KRISTIANTE:
Kristiante zingah pawh chu remna thilhlan inthawina chhan leh Pathian thil tum hre chiang lo kan la tam hle. Kan hriat loh chhan hi sawi tur a tam hle ang. Pathian rilru leh duh zawng kan hriat loh vâng emaw, kan ngaihsak loh vâng emaw, thuhriltute an awm loh vâng emaw, remna thilhlan inthawina te chu Israel fate tân tia ngaihthaha kan hnâwl tâk mai mai vâng emaw te a ni thei ang. Nimahsela, Krista taksa ngei remna thilhlan atâna a inthawina erawh hi chu mi tinte tân a ni tlat si a. Pathian nên kan inrem leh theihna chu Krista inthawina vâng chauha awm thei a ni si a. Chu thutak hretu tak tak chuan Lalpa nên inremna dik tak chu hmu-in, a thlamuanna tak chu a hmu thei dawn a ni.

MIHRING LEH MIHRING INREMNA:
“Tûnah erawh chuan Krista Isuaah, nangni hmâna hla taka awmte kha Krista thisen chuan tihhnaihin in lo awm ta a. Amah chu kan inremna a ni si a; ani chuan intaina (Thiltih tûrahte thupêk dân awm chu) a tisaa tibovin, pâwl hnihte chu pumkhatah a siam a, an kâr pindanna bang chu a tichim a; chutichuan, amahah chuan pahnihte chu mihring thar pumkhatah siamin inremna a siam thei ang a,kraws zârah, taksa pumkhatah, pahnihte chu Pathian nên a inremtîr thei bawk ang, chumi kraws chuan intaina chu a tihhlum avângin. Tin, a lo kalin, nangni hla taka awm ṭhînte hnênah remna Chanchin Ṭha a hrilh che u a, hnai taka awm ṭhînte hnênah pawh remna Chanchin Ṭha a hrilh bawk a. Ama zâran Thlarau hmun khata Pa hnêna luh theihna kan nei ve ve a ni.” (Eph 2:13-18).

A chunga Bible chânga kan hmuh angin Krista inthawina chuan Pathian leh mihring kar inremna mai a siam ni lovin, mihring leh mihring pawl hnih inkarah pawh remna a siam a. Mihring chu Pathian nên lo inhmelma mai ni lovin mihring leh mihring inkarah pawh an lo inhmelma reng mai tih kan hmu bawk. Hnam in-an loh vang emaw, khawsak dan in-an loh vang emaw in kan inhalin kan lo inhmêlma reng a. Judate chuan Jentail-te chu misual tiin an pawl duh lo va. Chutiang bawk chuan Jentail-te lahin Judate chu an pawl duh chuang hek lo. Mahse Krista thihna leh inthawina chuan chutiang inmihran leh inhmêlmakna chu pumkhata siamin remna a thlen ta a. Chuvâng chuan

Tirkoh Paula’n:-
“Chutah chuan Juda mi a awm theih loh va, Grik mi pawh a awm theih hek loh; chutah chuan bawih a awm theih loh va, bawih lo pawh a awm theih hek loh; chutah chuan mipa leh hmeichhia pawh a awm theih loh; Krista Isuaah chuan in zain pumkhat in ni si a.” tiin a sawi a (Gal 3:28).

Nimahsela thil pawi tak chu Krista thihna leh inthawina chuan chutiang daidanna te chu ṭhiatin mihrang pawl hnihte chu pumkhata siâmin awm mahse, hnam daidanna kulh puite chu an din ut ut zel hi a ni. Hnam tinte chuan Pathian lungnih lam ai chuan mahni lungnih zawng lam chauhah ṭhahnem kan ngai a. Kristan a lo ṭhiah fel diam tawh hnam intih mihranna daite chu mahni hnam inlak hrannatein kan inkulh hrang mêk a ni lawm ni? Chutia hnam bil tân chauh kohhran kan din chuan engtin nge hnam zawng zawngte chu kan pawm theih tâk ang? Engtin nge chhandamna chanchin ṭha chu kan hrilh theih tak ang le? Pathian hmangaihna chu engtin nge kan tihlan theih tâk ang le?

Chu Pathian thu tak hriâa ringtu dik takte tân erawh chuan hnam inlak hranna te, inthlei bîknate, inhauhnate a awm tawh lo. Hnam tinte nên inrema awm dân kan lo thiam zâwk dawn si a. Chuti ni lova hnam chauh buaipui kan nih mai chuan Pathian thil tum chu kan hnênah a thleng kim lo tihna a ni. Krista rawn thihna chhan chu kan tân hlutna a awm hauh lo ang a, a thlâwn mai a lo ni ang. Eng ang pawhin phûr leh tui lo ni mah ila, mahni hnam bil chauh lo lian viau mah se, Pathian malsawmna a thleng thei lo vang. Chuvang chuan Pathian thil tum leh Krista thih chhan a lo hlut theihna turin mahni hnam bil tan chauh kohhran indin lovin, hnamtin huapzo Lalpa kohhran i din ṭheuh zâwk ang u!

ZIRLÂI (14) NA ZAWHNATE

1. Remna thilhlan eng zât nge awm? _______
Chûngte chu __________ leh ____________ te a ni.

2. Remna thilhhlan an hlanin Pathian tân eng thilte nge an hâlral ṭhin? __________________________________________________

3. Sa bâng te kha tu ei tur nge? _______________________________________________________
4. Mihring hi Pathian hmêlma kan nih zia tilang chiangtute chu heng te hi an ni. _______________________________________________________
5. Mihringin Pathian chu ________in a hnaih a, an hmuiin __________. An rilru erawh chu Pathian _______________ si a.
6. Mihring leh Pathian engtia lo inhmelma nge an nih?
_______________________________________________________
7. Israel miten remna thilhlan an hlan chhan an hria em? _______________________________________________________
8. Tunah engvangin nge remna thilhlan inthawina chu an hlan tâk loh? _______________________________________________
9. Kristiante’n eng vangin nge remna thilhlan hlan chhan kan hriat loh? ______________________________________________
10. Remna thilhlan lo hlan ṭhin chu engtin nge a lo famkim tâk?
_______________________________________________________
11. Remna thilhlan inthawina chuan Pathian leh mihring inkâr a inrem tir mai ni lovin __________________ inkâr pawh remna a siam a ni.
12. Kohhran hi hnam bil hming pûa din tur a ni em?
_______________________________________________________
13. Eng ang kohhran hi nge din tur âwm tak chu? _______________________________________________________

.

^

ZIRLÂI (15) NA

(5) TIH PALH SUAL TÂNA THILHLAN

Pathianin Mosia kaltlangin thil tih palh sual thilhlan hlan dân tur chu Israel fate a zirtir a. Bawhchhiatna kan neih chuan inchhîr satliah mai hian engmah a sâwt lo. Misual ṭawngṭaina Pathianin a ngai thla ngai si lo va. (Isaih 59:2). Sual man chu thihna a ni.

Chuvângin sual man chu thihnaa tlan a ṭûl a. Chu thil chu hriat chian theihna turin a hnuaia Bible châng kan târlan hi i lo zir chiâng leh ang hmiang.

“Tin, LALPA chuan Mosia a bia a, “Israela thlahte chu bia la, ‘LALPAN thil tih loh tûra thu a pêkte, a enga pawh hi miin hriat loh vângin lo ti palh sela, a titu chu hriak thih puithiam ni sela, mipui thiam loh chantîr thei thil a tihsual chuan, a thil tihsual tâk sual thawi nân LALPA hnênah bâwngtuai sawisêl bo, sual thawinaah hlân rawh se. Bâwng chu inbiakna puan in kawngka bulah LALPA hmaah a rawn kai ang a, bâwng lu chungah a kut a nghat ang a, LALPA hmaah bâwng chu a talh tûr a ni. Tin, hriak thih puithiam chuan bâwng thisen eng emaw zât chu a la ang a, inbiakna puan inah chuan a rawn keng ang. Puithiam chuan thisenah chuan a kutzungṭang a chiah ang a, a ṭhen chu LALPA hmaah, hmun thianghlim puanzâr bulah chuan vawi sarih a theh tûr a ni. Tin, puithiam chuan LALPA hmaah, inbiakna puan ina rimtui hâlna maichâm kîahte chuan thisen chu tlêm a tât ang; tin, bâwng thisen la awm zawng zawng chu, inbiakna puan in kawngka kianga hâlral thilhlan maichâm bulah chuan a chhûng chhuak tûr a ni. Tin, sual thawina bâwng thau zawng zawng chu a la vek ang a; remna thilhlan inthawina bâwngpaa mi lâk angin, a kawchhûng thau leh a rîlbawh zawng zawng leh a kal pahnih leh a bawhtu thau a nêma mi leh a thin tuamtu râng, a kalte chawpin a phawrh ang a; tin, puithiamin hâlral thilhlan maichâmah a hâl tûr a ni. Tin, bâwng vun te, a sa zawng zawng te, a lu nên, a kete nên, a kawchhûng te, a êk te,” (Lev 4:1-11).

Tuna thil tisualtu chu Pathian hriak thih puithiam ngei kha a ni. Puithiam chu Pathian mi, Pathian rawngbawltu a ni a. A thil tih sual hi a tilui a ni lo va, a hriat loh vanga tihpalh a ni. Mahse chutiang sual chu khawvel miten an ngaihdam ang mai khân, Lalpa chuan sual hrem lovin a ngaidam mai thei lo.

Bible-in
“LALPA in Pathian chu kan ral hmang mei, thîkthuchhe tak Pathian a ni si a.” tiin a sawi a. (Deu 4:24).

Mei chuan ring tu leh ring lo pawh a kâng ve ve a. Kan hriat leh hriat loh avângin meiin a kan tur a kan loh phah chuang lo. Chutiang bawk chuan Pathianin kan hriat leh hriat loh lam ni lovin, kan bawhchhiat chuan sual man min chawitîr a ni. Chuti chuan Pathian chu rorêltu fel tak a nih thu a hriat theih ang.

PUITHIAM CHU A THI TUR A NI:
Puithiam chu sual vânga thi tur a ni. Mahse Pathian chu rorêltu fel tak chauh ni lo vin, ngîl nei tak, Pathian anih fâwm avângin puithiam thih aiah bawng a thih tîr a. Bawngin sual a nei lo. Mahse puithiam âiawha thi tur a ni. Sual man chu thihna a nih vangin nun thâp a ṭûl a. Mahse puithiam ngei kha a nun hlânin thi ta sela, engtin nge sual ngaihdamna chu a dawn theih tâk ang? Chuvâng chuan a aiawha thi tur a mamawh a ni. Puithiam nun aiah Pathian chuan bawng nun hlan turin a dîl a ni.

BAWNG LÛ CHUNGAH KUT NGHAT:
Puithiam chuan bawng lû chungah a kut a nghat tur a ni. Bawng a malsawm a ni lo. He bâwng hian ka aiawha thi tur a ni tihna a ni. Bawng nun chuan puithiam nun ai a awh a ni.

BAWNG CHU THAH:
Hriak thih puithiam chuan chu bawng chu a that ang a, a thisen eng emaw zât chu a la ang a, inbiakna puan inah chuan a rawn keng ang. Puithiam chuan thisenah chuan a kut zungṭang a chiah ang a, a ṭhen chu Lalpa hmâah, hmun thianghlim puanzar bulah chuan vawi sarih a theh tur a ni. Tin, puithiam chuan Lalpa hmâah, inbiakna puan ina rimtui hâlna maicham kîahte chuan thisen chu tlem a tât ang. Chutia rimtui hâlral thilhlan chuan ṭawngṭai inthawina a entîr. (Sam 141:2; Rev 5:8; 8:3). Ki chu ramsate chakna a entir a. Chuvang chuanin rimtui hlanna maicham kîte chuan ṭawngṭai thiltihtheihna a entîr.

Bawng thisen la awm zawng zawng chu, inbiakna puan in kawngkâ kiânga hâlral thilhlan maichâm bulah chuan a chhûng chhuak tur a ni. Hâlral thilhlan maichâm chuan Kros a entîr. Chu bawng thisen chu hmun thumah hman a ni.

A THAU LEH A KAL:
Tin, sual thawina bâwng thau zawng zawng chu a la vek ang a; remna thilhlan inthawina bâwngpaa mi lâk angin, a kawchhûng thau leh a rîlbawh zawng zawng leh a kal pahnih leh a bawhtu thau a nêma mi leh a thin tuamtu râng, a kalte chawpin a phawrh ang a; tin, puithiamin hâlral thilhlan maichâmah a hâl tûr a ni. (Lev 4:10)

DAI PAWN LAM HMUN FAIAH HÂL TUR:
Tin, bâwng vun te, a sa zawng zawng te, a lu nên, a kete nên, a kawchhûng te, a êk te, 12a bâwng pum chu dai pâwn lam hmun faiah, vut paihnaah a kalpui ang a, thing chungah a hâl ang; vut paihnaah chuan hâl tûr a ni. (Lev 4:11-12). Hâlral thilhlan hlantu chuan a sa a ei tur a ni lo. A pumin Pathian chan pual a ni vek si a. Bawng chu vâpa a chan vek thlengin an hâlral tur a ni.

SUAL NGAIHDAM:
Chutichuan bawng thisente chu thehin, inthawina bawngsa chu vâpa a chan vek hnuah chauh puithiam sual chu Pathianin a ngaidam a. Chuti ni lovin, puithiam chuan Pathian hnenah ‘Ka sim tawh. Thil ka ti sual leh tawh ngai lo vang, Lalpa min ngaidam rawh’ tia a ṭawngṭai vang ringawtin a sual ngaihdam a ni mai lo. Pathian rorêlna thu chhuak angin sual man hlan a nih hnu chauhin sual ngaihdam a lo ni. Mahse puithiamin a nun a pe thei lo. A pêk chuanin , misual thihin a thî ang a, a sual ngaihdam thu pawh a hre thei dawn si lo. Chuvangin ama aiah bawngin a nun a chân a.

Eng vangin nge bawng thisen an theh tih chuan taksa nunna chu thisenah a awm vâng a ni (Lev 17:11). Pathianin puithiam sual man atân a nun a dil. Tichuan chumi atân bawng nun a pê a. Puithiam aiawhin bawng a thih thu chhinchhiahna chu thisen a ni. Chu thisen a hmuh ve leh puithiam chuan a sual man thihna (nun) a hlân ta tih a lo pawm a. Sual man pe tla tawh puithiam chu Pathianin a sual man pe turin a dîl leh tawh lo vang. Sual ngaihdama awm puithiam chu Pathianin mi felah a ruat ta a.Bawng vâp pawh chu sual man pêk tawh a nih thu chhinchhiahna a ni. Bawng chu vâpa a chan hnu chuan engmah a ti thei tawh lo.

KRISTAAH FAMKIM:
Mihring sual man atân ran talh hi hlimthla mai a ni. Thu dik tak chu hei hi a ni, ran thisenin mihring thisen ai a awh thei tak tak lo hi. A chhan chu mihring nun chu ramsa nun aia a hlutzia chu tehkhin rual a ni lo. Chuvangin Pathian chuan khawvel a siam hma daih tawh aṭang khân mihringte sual man bat thihna chu tlâk sak turin a fapa mal neih chhun chu a tîr a, a nun kan tân phâl taka a hlan tur thute chu a lo ruat lâwk a ni. Nimahsela, mihringte chu Krista rawn thih chhan an hriat thiam mai dawn loh avângin, kan inzir thiam theihna turin hlimthla ang ran talh inthawinate a lo neih tîr hmasa a ni.

Pathian hun rut a lo kim veleh, Krista chu hring chan tirin he khawvelah a rawn tîr ta a. Chu vang chuan Krista a lo pian chhan hi mihringte sual man bat zawng zawng rulh sak tura lo kal a ni. Bible-in “Krista chu kan sual vangin a thi a” (1 Kor 15:3) a ti a. “Chûng chu (ei tûr te, in tûr te, silh tûr hrang hrangte nên) tisa lam dânte chauh, siam ṭhat hun hma atâna ruat chu a ni. Nimahsela, Krista chu thil ṭha, lo awm tûrahte Puithiam Lalbera lo kalin, biakbûk, kuta sak loh (chu chu hêng thil siam zînga mi a ni lo tihna a ni), ropui leh famkim zâwk kal tlangin, kan tân chatuana tlanna hmu tawhin, kêlte leh bâwngnote thisen vâng ni lovin, ama thisen vâng zâwkin Hmun Thianghlimah chuan vawi khatah a lo lût tlingtla ta nghâl a.”(Heb 9:10-12) “Chumi duh zâwng chuan, Isua Krista taksa vawi khata hlan nghâl vâng khân tihthianghlimin kan awm ta.”( Heb 10:10) a ti a.

SUAL MAN THIHNA:
Sual man chu thi tur kan nih thu heti hian Bible-ah kan hmu a. “Sual man chu thihna a ni si a” (Rom 6:23). Rom 5:12 ah pawh : “Chutichuan, mi pakhat avângin khawvêlah sual a lût a, sual avângin thihna a lût bawk a, chutiang bawkin mi zawng zawngin thil an lo tihsual avângin, thihnain mi zawng zawng a fan chhuak ta a.” Chumi chu Genesis-a Adam leh Evi hnena a thu pek aṭang khan a lo inṭan a. “Tin, LALPA Pathian chuan mihring chu a hruai a, Eden huanah chuan a enkawl leh a vên tûrin a dah ta a. Tin, LALPA Pathian chuan mihring hnênah chuan, “Huâna thing tinrêng rahte hi i duh duhin i ei thei e; a chhia leh a ṭha hriatna thing rah erawh hi chu i ei tûr a ni lo, i ei chuan i ei ni la lain i thi ngei tûr a ni,” tiin thu a pe a.”(Gen 2:15-17).

Pathianin eng vângin nge sual man atân thihna kher a lo dîl? Eng vângin nge Jail tâng tur, vuak tuâr tur, hna hrehawm tak thawk tura a lo ruat loh? Heti hian tehkhin thu lo sawi ta ila; Pa pakhatin a fapa chu Motor a pê a. Chu motor chu school kal nâna hman tur a ni a, Biak in kalna leh fellowship neih huna hman tur a ni. Mahse a fapa chuan a hmanna tur dik taka hmang lovin a ṭhiante nên hlimhlawp chenna tura a lo hman a vângin a pa-in a motor pêk tawh chu a laksak leh mai tihna a ni.

NUNNA A DÎL:
Chutiang bawk chuan Pathianin mihring chu nun a pê a. Chu nun min pêk chu Pathian duh zawnga hman tur a ni. Mahse mihringin Pathian duh zawnga hmang lovin, mahni duh zâwng chauhin a nun a lo hmang ta zawk si a. (Pathian duh zawnga nung lo chu sual a ni si a). Chuvângin Pathianin a nun a pêk tawh kha a dîl leh a ni. Pathianin sual man atân nun (thihna) a dîl a ni. Nimahsela, mihringin chumi Pathian dil nun aiah sawma pakhat te, thilpêk te, thil ṭha tih te, ṭawngṭai te, Pathian thu chhiar te, inkhawm taimak te, ama hnêna inhlan te, mirethei ṭanpui te, thilṭha tih te in pêk kir a tum ta zâ wk a. Chung chu Pathian dîl a ni si lo. A dîl chu nunna hi a ni.

KAN NUN KAN PE THEI LO:
Pathian min dîl angin mihringin kan nun kan pe thei lo. Lo pe ta ila, misual thlarau chu mei dîlah a tla nghal dâwn si a. Pathianin mihring a hmangaih êm avângin chutia mei dîla kal a phal lo a ni. Nimahsela, sual chung thûah rorêl loh a theih si loh. Sual chung thûah rorêl lovin lo awm ta se, Amah chu rorêltu dik lo, hleih nei rorêltu, mahni thu sawia ding lo rorêltu a lo ni zâwk dâwn ta si a.

ÂIAWH THI TUR A BUATSAIH:
Pathianin mihring a hmangaih êm avângin a âiawha thi tur a buatsaih sak a. Chu chu a fapa Lal Isua Krista chu a ni. Krista chuan a Pa thu awiin a nun a hlan avângin mihring sual man bat thihna chu a lo tlak sak tawh a ni. Chu thu chu mihringten lo ring mai tur kan ni. Aw ka ṭhian, i sual tân Kristan a nun a pêk tawh avângin nangmah ngei i thih kher a ṭûl tawh lo. Thih pawhin kan thawh leh dâwn avângin Bible-in muhîl tiin a sawi a ni. Chuvâng chuan sual inthawina hi hlan a ṭûl tawh lo. Kan âiawha Krista inthawinaah chuan engkim tih famkim a ni tawh a ni.

ZIRLÂI (15) NA ZAWHNATE

1. Thil kan tih sual hian Pathianin hrem lovin a ngaidam mai em? A chhan sawi fiah rawh. ____________________________________________________
2. Pathian chu _______________ rorêltu mai ni lovin, ____________ Pathian pawh a ni.
3. Pathianin puithiam thih aiah eng nge a thih tir? ____________________________________________________
4. Bawng nunna chuan puithiam _________ a entir.
5. Bawng thisen hi hmun thuma hman a ni a. Chungte chu:
____________________________________________________
6. Kal leh thau te hi khawia hâlral tur nge ni? ____________________________________________________
7. Bawng sa bâng a pumin khawiah nge an hâlral? ____________________________________________________
8. Inchhira ṭawngṭai mai vângin puithiam thil tih sual chung thuah Pathianin a ngaidam em? ____________________________________________________
9. Bawng thisen chu bawng __________ , bawng nunna chu puithiam __________ chu a entir.

10. Ransate hian mihring ai an awh thei em ni? ____________
Eng vângin nge ran hi thilhlan atân an hlan?
____________________________________________________
11. Pathianin mihringte sual man atân tu nge a thih tir?
____________________________________________________
12. Pathianin eng vângin nge sual man atân nunna a dil tlat?
____________________________________________________
13. Pathian duh zâwnga nung lo chu _________ a ni.
14. Mi zawng zawng sual man atân Krista a thih tawh si
chuan, i thil tih sual chu a la awm reng em?
____________________________________________________
15. I sual man atân i thih a la ngai em?
___________________________________________________
16. Sual inthawina hlan a la ngai zêl em?
____________________________________________________

^